Η λέξη τιμωρία προέρχεται από την ένωση των αρχαίων λέξεων «τίω» και «ορώ» που σημαίνουν «βοηθώ/δίνω σημασία» και «βλέπω», αντίστοιχα. Πιθανότατα λοιπόν με βάση αυτό ίσως η λέξη τιμωρία να μην είναι τόσο κακή, αντιθέτως θα τολμούσαμε να πούμε πως είναι πολύ καλή. Τι γίνεται όμως όταν με την πάροδο των χρόνων έχει μεταφραστεί θεωρητικά και πρακτικά σε κάτι κακό; Τι συμβαίνει, όταν παράγωγο της τιμωρίας πλέον είναι λέξεις όπως επιβολή, βία και κατάχρηση εξουσίας;
Δυστυχώς η λέξη τιμωρία πλέον έχει αρνητικό πρόσημο μπροστά της.
Γράφει ο Δημήτρης Γραμματικάκης, Επαγγελματίας εκπαιδευτής σκύλων, Σύμβουλος συμπεριφοράς σκύλου & Ιδιοκτήτης Homefreetraining
Πριν αρκετά χρόνια η τιμωρία ήταν ένα κομμάτι στην εκπαίδευση του σκύλου. Πολλές φορές έχουμε δει πως το να τιμωρήσουμε τον σκύλο μας είναι μια κίνηση η οποία έχει επιτυχία. Όταν ασκούμε τιμωρία στον σκύλο μας θεωρούμε πως πετύχαμε την επιθυμητή εκπαίδευση του, ενώ στην πραγματικότητα έχουμε δώσει σημασία σε κάτι που είδαμε να συμβαίνει! Είπαμε η ίδια η λέξη τιμωρία σημαίνει ακριβώς αυτό! Η αλήθεια είναι πως δεν έχουμε επιτύχει πρακτικά τίποτα με την τιμωρία καθώς ποτέ κανένας σκύλος δεν έμαθε πως θα σταμάτησει μια συμπεριφορά π.χ. πιάνοντάς τον από το σβέρκο. Δύο απλά παραδείγματα είναι πως ένας σκύλος δεν σταμάτησε να κάνει την τουαλέτα του στο χωλ, επειδή τον σύραμε ως εκεί και του βάλαμε το κεφάλι στα ούρα του, ούτε κάποιος σκύλος έμαθε εκπαιδευτικά να κάνει την οδηγία «ξάπλα», επειδή τον πνίξαμε με τον πνίχτη.
Αυτό που έμαθε είναι να θεωρεί εμάς τιμωρούς που τον πιάνουμε από τον σβέρκο και τον τραβάμε χωρίς λόγο και πως αν δεν κάτσει θα τον πνίξουμε αντίστοιχα στα δύο παραδείγματα. Κάποτε, πριν η επιστήμη γύρω από την εκπαίδευση του σκύλου μας αποδείξει πως όλο αυτό είναι λάθος, βασιζόμασταν σε τέτοιες πρακτικές όπου η βία ήταν συνδεδεμένη με την τιμωρία.
Αν έχουμε φτάσει στο σημείο να έχουμε σκύλο και να χρησιμοποιούμε την τιμωρία ως λύση ανάγκης τότε είναι δεδομένο πως ο εκνευρισμός μας και η σύγχυση που έχουμε βρίσκονται σε κατάσταση εκτός ελέγχου και η κατάχρηση εξουσίας που ασκούμε καθώς και η βία γίνονται αυτουργοί της τιμωρίας η οποία είναι μία λάθος διαδικασία για κάτι το οποίο δεν καταφέραμε να ελέγξουμε. Με λίγα λόγια η τιμωρία είναι η αδυναμία μας και η ανικανότητα μας να προλάβουμε, να ελέγξουμε ή να διαχειριστούμε μια συμπερίφορα του σκύλου μας. Η τιμωρία είναι σκληρή και δεν ανήκει στην εκπαίδευση του σκύλου πλέον οπότε ας σταματήσουμε να πιάνουμε τον σκύλο από τον λαιμό, ας σταματήσουμε να ψεκάζουμε τον σκύλο με «σπρέι» και ας σταματήσουμε να φοράμε πάνω του τα «εργαλεία» εκπαίδευσης όπως είναι ο πνίχτης, οτιδήποτε περιέχει τιμωρία πρέπει να εξαλειφθεί.
Η τιμωρία είτε περιέχει λεκτική είτε σωματική βία, έχει πολλά μειονεκτήματα ακόμα και αν θεωρούμε πως έχουμε αποτέλεσμα, γιατί δεν μετράει μόνο το αποτέλεσμα αλλά και η διαδικασία προς σε αυτό. Αν η διαδικασία είναι λάθος, λάθος θα είναι και το αποτέλεσμα εν τέλει. Όλοι οι σκύλοι πόνεσαν με «μία στον πισινό» ή με ένα «γράπωμα από τον σβέρκο», το κυριότερο όμως είναι πως η εφαρμογή της τιμωρίας επέφερε σίγουρα ανασφάλεια ,φοβία και στρες σε ένα σκύλο καθώς είναι απαραίτητο να αναφερθεί εδώ πως ο σκύλος είναι αρκετά ευαίσθητο ζώο με παρόμοια συναισθήματα με τα ανθρώπινα. Η τιμωρία ντροπιάζει τον χαρακτήρα ενός σκύλου, τον πληγώνει ψυχικά, τον ταπεινώνει και τον καθοδηγεί σε μια διαδικασία φοβίας, άμυνας, παραίτησης ή επιθετικότητας ανάλογα τον σκύλο καθώς ο κάθε σκύλος είναι διαφορετικός σε χαρακτήρα και ιδιοσυγκρασία. Τον βάζει σε μία λειτουργία ενστίκτου. Το ένστικτο της επιβίωσης το οποίο έχει ως βάση τον κύριο συναίσθημα του φόβου και ο φόβος έχει ως αποτέλεσμα την επίθεση προς την απειλη ή την παραίτηση κάθε συμπεριφοράς. Ο φόβος είναι μια δεξαμένη που γεμίζει όσο ο σκύλος τιμωρείται και μπορεί να ξεχειλίσει με αποτέλεσμα ο σκύλος αδιαμφισβήτητα να αντιδράσει, αντισταθεί και στο τέλος να επιτεθεί ή να παραιτηθεί, κάτι καταστροφικό για την ψυχική ισορροπία του και την επικοινωνία μας μαζί του που ίσως επιφέρει ψυχολογικές επιπωσεις που θα παραμείνουν χαραγμένες για πάντα στην ψυχοσύνθεσή του.
Η τιμωρία είναι μη αποδεκτή και τα μειονεκτήματά της είναι ολέθρια και επιζήμια για έναν σκύλο. Μερικά από αυτά που συναντάμε συχνά είναι το μόνιμο και υπερβολικό άγχος, ο εκνευρισμός, εμμονικές συμπεριφορές και ψυχαναγκασμούς όπως δάγκωμα μέλους του σώματός τους, βλέμμα στο άπειρο, συνεχές γλύψιμο, παρατεταμένο γάβγισμα ή λαχάνιασμα χωρίς αιτία αλλά και παθήσεις που δεν οφείλονται όμως σε παθολογικό αίτιο όπως διάρροια, έμετο ή αλλεργίες. Συναντάμε συνήθως δυστυχώς όμως και κρύψιμο σε ασφαλές μέρος, πάγωμα και ακινησία, στρουθοκαμηλισμό ή και το χειρότερο παραίτηση από την ίδια τη ζωή μιας και η οποιαδήποτε συμπεριφορά τους θα αποδειχτεί στο μυαλό τους ως επικίνδυνη, καθώς ένας απόλυτα φοβικός σκύλος που τιμωρήθηκε σε βαθμό κακοποίησης δεν επιδιώκει πλέον καμία συμπεριφορά. Τέλος συναντάται πολύ συχνά επιθετικότητα προς άλλους σκύλους και γενικευμένα προς ανθρώπους ή προς τον άνθρωπο που τον τιμωρεί.
Έπειτα από όλα αυτά πώς θα μπορούσε να υπάρχει τιμωρία με βία στην εκπαίδευση του σκύλου μας; Υπάρχει τιμωρία η οποία δεν έχει ίχνος βίας, επιβόλης και καταπίεσης όμως; Πώς «πειθαρχώ» τον σκύλο μου;
Βεβαίως και υπάρχει και είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο πως η εξελιγμένη μέθοδός της βοηθά τους σκύλους να αντιλαμβάνονται τα όρια και τις οδηγίες μας χωρίς καμία φωνή, χωρίς τραβήγματα και διορθώσεις με τον πνίχτη. Είναι η «αφαιρετικη τιμωρία» ή πιο απλά η «έλλειψη- απουσία επιβράβευσης» στην ανεπιθύμητη συμπεριφορά. Κάποιες αρχές της «αφαιρετικής τιμωρίας» είναι κυρίως η αφαίρεση των προνομίων όπως το χάδι ή η σημασία, ο περιορισμός ή η αποχώρηση του σκύλου για να ηρεμήσει, η αφαίρεση του ερεθίσματος που τον φέρνει σε δύσκολη θέση και εμφανίζει την ανεπιθύμητη συμπεριφορά, η αγνόηση της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς και η καθοδήγηση του σκύλου στις επιθυμητές συμπεριφορές έως ότου αυτές εδραιωθούν στο μυαλό του, η λογική συνέπεια και το πρόγραμμα στον σκύλο καθώς και η σωστά πνευματική και σωματική εκτόνωσή του. Στην περίπτωση λοιπόν ανεπιθύμητων συμπεριφορών ας καθοδηγηθούμε απ’ όλα τα παραπάνω και ας βοηθήσουμε τον σκύλο να επανέλθει σταδιακά στο φυσιολογικό.
Η τιμωρία όπως την ξέρουμε έως σήμερα δεν έχει θέση στην εκπαίδευση του σκύλου, αλλά η «τιμωρία» ως λέξη ίσως κάποτε συνδυαστεί με την πραγματική της ετυμολογία και όχι αυτή που της έχει αποδοθεί τα τελευταία χρόνια. Τα αποτελέσματα της «αφαιρετικής τιμωρίας» έχει αποδειχτεί πως είναι επιτυχημένα και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό ακόμα και σε πολύ δύσκολες συμπεριφορές όποτε ας έχουμε στο μυαλό μας και να κάνουμε πράξη τα παραπάνω μαζί με έναν εκπαιδευτή απόλυτα θετικής προσέγγισης.
