Τα ζώα ήταν πάντα μέρος της ύπαρξης και της καθημερινότητας των ανθρώπων. Όταν βρισκόμαστε κοντά σε ένα ζώο, η επαφή μαζί του επιδρά με διάφορους τρόπους πάνω μας: ενεργοποιούμαστε συναισθηματικά, αυξάνεται η ευαισθησία μας, αναπτύσσουμε σε μεγαλύτερο βαθμό μια αίσθηση ευθύνης, κ.α.
Γράφουν οι: Τατιάνα Γιομπαζολιά, Κλινική ψυχολόγος MSc, ζωοθεραπεύτρια – Ευγενία Καραζιώτη, Ειδική παιδαγωγός MSc, ζωοθεραπεύτρια
Στη ζωοθεραπεία γνωρίζουμε καλά πως κάθε ζώο προσφέρει με μοναδικό και διαφορετικό τρόπο στη θεραπευτική διαδικασία. Καθένα έχει την προσωπικότητα του και τα μοναδικά χαρακτηριστικά του «είδους του». Τα ζώα με τα οποία συνεργαζόμαστε είναι οι σκύλοι, οι γάτες, τα ιπποειδή, τα ινδικά χοιρίδια και τα κουνέλια, οι κατσίκες, τα άλπακα. Ο ρόλος του ζωοθεραπευτή πέρα από τη γνώση του επαγγέλματος του, έγκειται στο να γνωρίζει πολύ καλά το ζώο με το οποίο συνεργάζεται, να έχουν αναπτύξει μεταξύ τους σχέση δεσμού και να συνυπάρχουν στην καθημερινότητα ώστε να έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει τα προτερήματα κάθε ζώου σε σχέση με αυτούς που θα ωφεληθούν από τη θεραπεία. Λαμβάνοντας υπόψιν μας αυτά τα στοιχεία, μπορούμε να αναρωτηθούμε ποιο ζώο διαμεσολάβησης να επιλέξουμε για να συνοδεύει τις συνεδρίες ζωοθεραπείας/ διαμεσολάβηση με το ζώο.
Με τον όρο ζωοθεραπεία περιγράφουμε ένα σύνολο θεραπευτικών παρεμβάσεων που απευθύνονται σε ανθρώπους όλων των ηλικιών (από παιδιά έως ηλικιωμένους) με βάση την επιστημονική και επαγγελματική ιδιότητα του ζωοθεραπευτή και στις οποίες ένα ζώο αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της θεραπευτικής διαδικασίας. Το ζώο αποτελεί ουσιαστικό μέρος της θεραπευτικής διαδικασίας και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην όλη διαδικασία. Η ζωοθεραπεία περιλαμβάνει αλληλεπιδράσεις μεταξύ του θεραπευόμενου, του ζώου (συνήθως σκύλου) και ενός θεραπευτή, με στόχο τη βελτίωση των θεραπευτικών αποτελεσμάτων. Ορισμένοι θεραπευόμενοι αν και είναι οι ίδιοι ιδιοκτήτες κατοικίδιων ζώων, στη ζωοθεραπεία αλληλοεπιδρούν με ένα νέο ζώο (το ζώο θεραπείας) στο πλαίσιο της θεραπείας.
Ζωοθεραπεία και ψυχοθεραπεία
Η δουλειά του ψυχολόγου/ψυχοθεραπευτή, συνήθως δεν συνδέεται με την ευχαρίστηση. Δηλαδή οι άνθρωποι που απευθύνονται σε έναν επαγγελματία ψυχολόγο, βρίσκονται σε μια δύσκολη περίοδο στη ζωή τους, ίσως μετά από ένα χωρισμό, μια απώλεια, μια αλλαγή ζωής. Επιπλέον, οι άνθρωποι που ζητούν τη βοήθεια ενός ψυχολόγου, είναι πιθανό να αντιμετωπίζουν και ψυχικές δυσκολίες όπως διαταραχές στη διάθεση (πχ κατάθλιψη), αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές προσωπικότητας κλπ. Συνεπώς το πλαίσιο της δουλειάς, χαρακτηρίζεται από μια γενικευμένη αρνητική ατμόσφαιρα την οποία ο ψυχολόγος μαζί με τον θεραπευόμενο, καλείται να διαχειριστεί και σταδιακά να ανατρέψει. Αυτό ίσως είναι πιο απαιτητικό στη δουλειά με ενήλικες, γιατί τα παιδιά ακόμα και αν βρίσκονται στο φάσμα ψυχοπαθολογίας, είναι από τη φύση τους πιο συνδεδεμένα με τη χαρά. Η ευχαρίστηση λοιπόν σε μία ψυχοθεραπευτική δουλειά είναι πολύ σημαντική και κινητοποιεί σημαντικά τους θεραπευόμενους.
Η ζωοθεραπεία μπορεί να συμβάλλει σε αυτό, καθώς όταν δουλεύουμε με ένα ζώο υπάρχει έντονα η διάσταση της ευχαρίστησης, κάτι που αυξάνει την κινητοποίηση του ατόμου που βρίσκεται σε θεραπεία. Επίσης βοηθάει σημαντικά στην εγκαθίδρυση της θεραπευτικής σχέσης, η οποία αποτελεί τον πρώτο στόχο του θεραπευτή στις αρχικές συναντήσεις με το άτομο. Η παρουσία του ζώου διευκολύνει την επαφή και ευνοεί στο να ανοιχτεί ο θεραπευόμενος. Στις περιπτώσεις που το άτομο είναι καταθλιπτικό και είναι δύσκολη η επικοινωνία, το ζώο θα τραβήξει την προσοχή του και θα το κινητοποιήσει. Δηλαδή η ζωοθεραπεία, δουλεύοντας σε ένα πρωταρχικό επίπεδο, βοηθάει εκεί που ο λόγος δεν είναι αρκετός. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την έννοια της τριγωνοποίησης, που αποτελεί τη βάση της εργασίας με το ζώο.
Στο πλαίσιο της ζωοθεραπείας, υπάρχουν πάντα τρεις οντότητες που συμμετέχουν και αλληλοεπιδρούν: ο θεραπευτής, ο θεραπευόμενος και το ζώο. Όλα περνούν μέσα από αυτή την τριάδα, έτσι είναι σημαντικό εμείς ως θεραπευτές να είμαστε σωστοί παρατηρητές αυτής της διάδρασης, ώστε να εκμεταλλευτούμε τις πληροφορίες που θα πάρουμε προς όφελος της θεραπείας. Το ζώο για παράδειγμα, μπορεί να μας μεταδώσει συναισθήματα που αντιλήφθηκε από τον θεραπευόμενο μέσω των δικών του τρόπων επικοινωνίας: με τα αυτιά, τα πόδια, την κίνηση, συμπεριφορές που μπορεί να δείχνουν επιθετικότητα, λύπη κλπ. Ως ζωοθεραπευτές, μέσω της κατάρτισής μας αλλά και λόγω της σχέσης μας με το ζώο μας, θα πρέπει να είμαστε σε θέση να διακρίνουμε αυτές τις πληροφορίες και να τις αξιοποιήσουμε μέσα στη θεραπεία. Οι αντιδράσεις του ζώου μας προς τον θεραπευόμενο, μας δίνουν πληροφορίες για την ψυχική κατάσταση του ατόμου, για το τι συμβαίνει μέσα του.
Η παρουσία λοιπόν του ζώου στην ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι πολύ βοηθητική. Ο θεραπευόμενος αισθάνεται πιο άνετα και η ατμόσφαιρα είναι πιο χαλαρή. Αυτό τον διευκολύνει να μιλήσει για πράγματα που τον δυσκολεύουν, που τον έχουν πληγώσει ή/και τραυματίσει. Συχνά θα κάνει ερωτήσεις σχετικά με το ζώο (όνομα, ηλικία κλπ). Ένα βασικό χαρακτηριστικό των ζώων, που είναι εξαιρετικά βοηθητικό είναι ότι δεν κρίνουν. Ο θεραπευόμενος αισθάνεται πλήρη αποδοχή, κάτι που μπορεί να μην το αισθάνεται εντελώς με τον θεραπευτή του γιατί μεσολαβεί πάντα το νοητικό κομμάτι, ακόμα και σε μια θεραπευτική σχέση με ισχυρά θεμέλια.
Ανάμεσα στον άνθρωπο και τα ζώα, υπάρχουν μόνο οι αισθήσεις και τα συναισθήματα. Στην ψυχολογία και συγκεκριμένα στην ψυχοθεραπεία, υπάρχουν πολλά τρόποι διαμεσολάβησης όπως η ζωγραφική, το παιχνίδι ρόλων, η μουσική κλπ. Τα ονομάζουμε και μεταβατικά αντικείμενα, δηλαδή μέσα από αυτά, ο θεραπευόμενος μπορεί να περάσει πληροφορίες για την ψυχική του κατάσταση, δηλαδή να προβάλλει σε αυτά τα συναισθήματα του. Στην περίπτωση της ζωοθεραπείας, το ζώο είναι αυτό που παίρνει το ρόλο του μεταβατικού αντικειμένου και ακριβώς επειδή πρόκειται για ζωντανό οργανισμό με ενεργό ρόλο στη σχέση, θα συμμετέχει ενεργά στη θεραπεία. Γίνεται αυτό το αντικείμενο της προβολής. Συγκεκριμένα, αποτυπώνει την συναισθηματική κατάσταση του ατόμου στο εδώ και τώρα και αντιδράει σε αυτήν με τη συμπεριφορά του. Αυτό ονομάζεται «φαινόμενο του καθρέφτη», το ζώο γίνεται ο καθρέφτης των συναισθημάτων μας.
Επίσης, στη ψυχοθεραπεία τα ζώα λειτουργούν και ως μοντέλο προς μίμηση. Για παράδειγμα όταν αισθάνονται ένταση ή στρες, συχνά από μόνα τους αποσύρονται ή κάνουν πράγματα που τα χαλαρώνουν, ακόμα και αν δεν τα ενθαρρύνουμε εμείς. Ο θεραπευόμενος γίνεται έτσι μάρτυρας του πώς μπορούμε να φροντίσουμε τον εαυτό μας, να θέσουμε όρια όταν αισθανόμαστε αγχωμένοι ή κουρασμένοι. Μπορεί λοιπόν να μετατρέψει τη συμπεριφορά του ζώου σε κάτι που ο ίδιος μπορεί να κάνει για να αποφορτιστεί. Αυτό θα γίνει με τη βοήθεια του ψυχολόγου, βάζοντας σε λόγια το περιστατικό και έτσι θα μπορέσει ο θεραπευόμενος να δει πιο καθαρά αυτό που συμβαίνει και να αναλύσει καλύτερα την κατάσταση.
Τα διάφορα ζώα στη ζωοθεραπεία/ διαμεσολάβηση με ζώα
Τα ζώα είναι πραγματικά συναισθηματικά βαρόμετρα ωστόσο από μόνα τους δε θεραπεύουν.
1.Οι σκύλοι είναι το κατ’ εξοχήν ζώο διαμεσολάβησης. Κινούν τη συμπάθεια, διεγείρουν μια μεγάλη γκάμα συναισθημάτων, κινούν την περιέργεια και τη γνωστική δραστηριότητα. Πολύ συχνά λειτουργούν ως καταλύτης στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.
2.Οι γάτες μας επιτρέπουν να δημιουργήσουμε ένα ήρεμο και καθησυχαστικό περιβάλλον ενώ ενεργοποιούν διαφορετικά τις ικανότητες του ίδιου του θεραπευόμενου κάθε φορά.
3.Τα ιπποειδή κινητοποιούν πολύ διαφορετικά συναισθήματα στους ανθρώπους απ’ ότι ένας σκύλος. Είναι δεμένα μεταξύ τους, διαθέτουν ενσυναίσθηση και όταν κάνουν κάτι το έχουν σκεφτεί πρώτα, βοηθούν πολύ στο χτίσιμο της αυτοπεποίθησης.
4.Τα ινδικά χοιρίδια και τα κουνέλια άλλοτε ενεργοποιούν και άλλοτε καταπραΰνουν, ενώ βοηθάνε σε δεξιότητες συγκέντρωσης, ρουτίνας κλπ.
5.Οι κατσίκες και τα άλπακα μας επιτρέπουν να εργαστούμε πάνω σε θέματα αυτοπεποίθησης και στην ικανότητα έκφρασης.
Η γάτα στη ζωοθεραπεία
Είναι γεγονός, πώς η γάτα, είναι ένα ζώο που δεν συναντάμε τόσο συχνά στη ζωοθεραπεία, αν και τα τελευταία χρόνια, αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο για τα θεραπευτικά της οφέλη. Είναι αποδεδειγμένο επιστημονικά, ότι η επαφή με τις γάτες έχει θεραπευτικά αποτελέσματα. Ειδικά το γουργουρητό, έχει θετική επίδραση στον άνθρωπο, λόγω της συχνότητας στην οποία εκπέμπει -μεταξύ 25 και 50 Hertz. Συγκεκριμένα, λειτουργεί καταπραϋντικά για τον καρδιακό ρυθμό, και έτσι μειώνονται οι πιθανότητες για έμφραγμα.
Επίσης, προκαλεί έκκριση σεροτονίνης, ανακουφίζει από το στρες, ρυθμίζει την αρτηριακή πίεση και ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα. Γενικά, θεωρείται πως οι γάτες απορροφούν την αρνητική ενέργεια. Πρόκειται δηλαδή για αληθινούς «μάγους», οι οποίοι συναισθάνονται πράγματα που δεν μπορούμε να δούμε με γυμνό μάτι. Οι γάτες έχουν τη φυσική ικανότητα να παρέχουν συναισθηματική υποστήριξη μέσω της ευγενικής τους παρουσίας και της στοργικής τους συμπεριφοράς, χαρακτηριστικά που τις κάνει κατάλληλο ζώο διαμεσολάβησης στην ψυχοθεραπεία – κυρίως με ανθρώπους που βιώνουν καταθλιπτικά συναισθήματα ή αυξημένο στρες.
Επίσης, οι γάτες μπορούν να προσφέρουν συντροφιά σε άτομα που νιώθουν μοναξιά ή έχουν ανάγκη κοινωνικής αλληλεπίδρασης και αυτό τις κάνει κατάλληλες για διαμεσολάβηση σε οίκους ευγηρίας. Ο χρόνος που περνάει κάποιος με μια γάτα μπορεί να προσφέρει μια αίσθηση σύνδεσης και να ανακουφίσει τα συναισθήματα μοναξιάς. Το απαλό χάιδεμα μιας γάτας, είναι καταπραϋντικό και θεραπευτικό. Η απτική εμπειρία της αλληλεπίδρασης με μια γάτα μπορεί να προάγει τη χαλάρωση, να μειώσει την αρτηριακή πίεση και να απελευθερώσει ενδορφίνες, οι οποίες συμβάλλουν στην αίσθηση ευεξίας.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι δεν είναι όλες οι γάτες κατάλληλες για ζωοθεραπεία. Οι γάτες διαμεσολάβησης πρέπει να είναι καλά κοινωνικοποιημένες, να νιώθουν άνετα με την ανθρώπινη αλληλεπίδραση και να έχουν εκπαιδευτεί να συμπεριφέρονται ήρεμα σε διάφορα περιβάλλοντα. Επιπλέον, η ευημερία και η ευεξία της γάτας θεραπείας πρέπει πάντα να έχουν προτεραιότητα, διασφαλίζοντας ότι βρίσκονται σε ένα ασφαλές και χωρίς άγχος περιβάλλον κατά τη διάρκεια των συνεδριών θεραπείας.
