Γράφει ο Βαγγέλης Μανταφούνης, Σύμβουλος της Ειδικής Γραμματείας για την Προστασία των Ζώων Συντροφιάς του Υπουργείου Εσωτερικών με εξειδίκευση σε θέματα που αφορούν την Ηθική, το Δίκαιο και την Ευζωία των Ζώων (ΜΑ, (ΔΠΜΣ) Ζώα: Ηθική, Δίκαιο, Ευζωία, Τμήμα Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ και Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ).
Η μεταχείριση της ανθρωπότητας προς τα ζώα -μέσα στον ρου της ιστορίας- σημειώνει μία σταδιακή αλλά αξιοσημείωτη τάση προς εξισορρόπηση και αποκατάσταση των αδικιών που έχουν αυτά υποστεί. Από την αρχική θεώρηση τους ως απλοί πόροι-μέσα προορισμένα να εξυπηρετούν τον άνθρωπο, τα ζώα έχουν σταδιακά αναγνωριστεί ως αισθανόμενα όντα που αξίζουν προστασία και σεβασμό. Αυτό το ταξίδι προς την
αναγνώριση των δικαιωμάτων των ζώων αποτελεί απόδειξη της αυξανόμενης ενσυναίσθησης και της ηθικής προόδου της κοινωνίας. Σε αυτό το σύντομο άρθρο, επιχειρείται μία συνοπτική επισκόπηση των ιστορικών οροσήμων, των προσώπων με επιρροή καθώς και των βασικών κινημάτων που έχουν διαμορφώσει τη σύγχρονη έννοια των δικαιωμάτων των ζώων.
” To ταξίδι προς την αναγνώριση των δικαιωμάτων των ζώων
αποτελεί απόδειξη της αυξανόμενης ενσυναίσθησης
και της ηθικής προόδου της κοινωνίας “
Οι ρίζες των δικαιωμάτων των ζώων μπορούν να αναχθούν σε αρχαίους πολιτισμούς όπως η Αίγυπτος και η Ινδία, όπου τιμούσαν και προστάτευαν ορισμένα ζώα. Στην αρχαία Αίγυπτο, για παράδειγμα, η θεά Μπαστέτ (Bastet) αποτελούσε
σύμβολο προστασίας και λατρείας των αιλουροειδών, τονίζοντας τη σημασία της καλής διαβίωσης τους.
Ομοίως, η αρχή της «μη βίας» (Αhimsa) στις ινδικές θρησκείες όπως ο Ινδουισμός, ο Βουδισμός και ο Τζαϊνισμός, υποστήριζε μεταξύ άλλων την ηθική μεταχείριση όλων των ζωντανών πλασμάτων.
Η περίοδος του Διαφωτισμού (17ος και 18ο αιώνας) πυροδότησε νέες φιλοσοφικές συζητήσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ως αποτέλεσμα αυτού υπήρξε η «έναρξη» συζητήσεων και φιλοσοφικών αντιπαραθέσεων μεταξύ σπουδαίων διανοητών σχετικά με το αν τα ζώα πρέπει να απολαμβάνουν συγκεκριμένα δικαιώματα ή όχι. Άνθρωποι του πνεύματος με σημαντική επιρροή όπως ο Ρενέ Ντεκάρτ (René Descartes) και ο Ιμμάνουελ Καντ (Immanuel Kant) υποστήριξαν ότι τα ζώα ήταν απλές «μηχανές» χωρίς συνείδηση, αντίληψη που διαιώνισε την πεποίθηση περί «ανθρώπινης ανωτερότητας» έναντι όλων των υπόλοιπων έμβιων όντων.
Ωστόσο, εμφανίστηκε ένα αντί-κίνημα, με επικεφαλής τους Τζέρεμι Μπένθαμ (Jeremy Bentham) και Πίτερ Σίνγκερ (Peter Singer), οι οποίοι αμφισβήτησαν αυτές τις απόψεις και υποστήριξαν πως τα ζώα είναι και πρέπει να αποτελούν φορείς δικαιωμάτων. Στα μέσα του 19ου αιώνα «γεννήθηκαν» τα πρώτα οργανωμένα κινήματα για την προστασία των ζώων τόσο στην Ευρώπη όσο και τη Βόρεια Αμερική. Ιδρύθηκαν οργανισμοί όπως η Βασιλική Εταιρεία για την Πρόληψη της Κακοποίησης των Ζώων (Royal Society for the Prevention of Cruelty to Animals -RSPCA) και η Αμερικανική Εταιρεία για την Πρόληψη της Κακοποίησης των Ζώων (American Society for the Prevention of Cruelty to Animals-ASPCA), οι οποίοι εστιάζουν κυρίως στην πρόληψη της κακοποίησης και της σκληρότητας κατά των ζώων. Οι προσπάθειες τους όμως άνοιξαν το δρόμο για τη θέσπιση νόμων για την προστασία των ζώων και τη γενικότερη βελτίωση του τρόπου αντιμετώπισης τους.
Ο 20ός αιώνας έφερε σημαντικά ορόσημα στο κίνημα για τα δικαιώματα των ζώων. Το 1975, η Αυστραλία έγινε η πρώτη χώρα που αναγνώρισε τα δικαιώματα των ζώων στη νομοθεσία της. Η έννοια της “απελευθέρωσης των ζώων” απέκτησε δυναμική μέσω του ομώνυμου πρωτοποριακού βιβλίου του Peter Singer, που δημοσιεύτηκε το 1975. Η ίδρυση της οργάνωσης “Άνθρωποι για την Ηθική Μεταχείριση των Ζώων” (PETA) το 1980 αποτέλεσε σημείο καμπής, φέρνοντας το ζήτημα των δικαιωμάτων των ζώων στο προσκήνιο του δημόσιου ενδιαφέροντος.
Τα τελευταία χρόνια, το κίνημα για τα δικαιώματα των ζώων έχει επεκτείνει την στοχοθεσία του και ασχολείται με ευρύτερα ζητήματα, όπως η εργοστασιακή κτηνοτροφία, τα πειράματα σε ζώα και η χρήση των ζώων για ψυχαγωγικούς σκοπούς. Οι προσπάθειες ευαισθητοποίησης και προώθησης ηθικών και δίκαιων για τα ζώα επιλογών, έχουν αποκτήσει δυναμική μέσω εκστρατειών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ντοκιμαντέρ καθώς και του όλο και αναπτυσσόμενου ακτιβισμού. Με την αυξανόμενη αναγνώριση των ζώων ως αισθανόμενων όντων, σημειώνεται μια παγκόσμια στροφή προς την συνειδητοποίηση ύπαρξης ισχυρότερης νομικής προστασίας
Στο πλαίσιο αυτό και στην όλο και αυξανόμενη ευαισθητοποίηση για το θέμα των δικαιωμάτων των ζώων, υπογράφηκε στο Παρίσι, στις 15 Οκτωβρίου 1978, Οικουμενική Διακήρυξη για τα Δικαιώματα των Ζώων (Universal Declaration of Animals Rights). Το κείμενο της Διακήρυξης καθιστά σαφές ότι όλα τα ζωντανά όντα έχουν φυσικά και συγκεκριμένα δικαιώματα. Η περιφρόνηση των δικαιωμάτων αυτών, πέραν του ότι είναι επιζήμια για την φύση, «δίνει» επιπλέον στους ανθρώπους το «δικαίωμα» να διαπράττουν εγκλήματα κατά των ζώων, να τα εκμεταλλεύονται και να τους ασκούν κάθε είδους βία, ψυχική και σωματική. Έτσι, λοιπόν, κρίνεται ως απαραίτητη προϋπόθεση ο σεβασμός των ζώων από τους ανθρώπους να είναι αντίστοιχος με τον σεβασμό
που διέπει τις ανθρώπινες σχέσεις.
Στις μέρες μας βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια σπουδαία πρόκληση. Πρέπει να προσδιορίσουμε ξανά τη σχέση μας με τα ζώα. Η προστασία και ο σεβασμός των δικαιωμάτων αλλά και της ευζωίας τους μπορούν και πρέπει να αποτελέσουν δείκτη για το επίπεδο του πολιτισμού μας. Δεν μπορούμε να στεκόμαστε αμέτοχοι στην βίαιη και μη ηθικά αποδεκτή μεταχείριση τους. Καθώς συνεχίζουμε να μαθαίνουμε και να κατανοούμε την ευαισθησία και την αξία όλων των έμβιων όντων, το κίνημα για τα δικαιώματα των ζώων θα προχωρήσει αναμφίβολα, επιδιώκοντας έναν κόσμο όπου η συμπόνια και η ισότητα θα επεκτείνονται σε κάθε πλάσμα με το οποίο μοιραζόμαστε αυτόν τον πλανήτη.
