Η ανάγκη για μια ολιστική προσέγγιση της φιλοζωίας στην εκπαίδευση αποτελεί στην εποχή μας αναπόσπαστο κομμάτι της διαδρομής για την πολυπόθητη αρμονική συνύπαρξη ανθρώπων και ζώων.
Γράφει η Κατερίνα Παπαποστόλου, Εκπαιδευτικός (Διευθύντρια ΔΣ Νησίου)- Ζωοθεραπεύτρια (IFZ), Συγγραφέας & Ιδρύτρια Ζω.Ε.Σ.
Οι πολίτες της χώρας μας έχουν κάνει σημαντικά βήματα στη σχέση τους με τα ζώα καθώς όλοι εκείνοι που έχουν αποφασίσει να εντάξουν ως μέλος της οικογένειάς τους ένα ζώο συντροφιάς αυξήθηκαν. Το ίδιο και οι εκπαιδευτικοί που μιλούν για τη φιλοζωία στην τάξη τους αλλά και υλοποιούν εκπαιδευτικά φιλοζωικά προγράμματα. Ενώ αυξήθηκαν αρκετά σε σχέση με το παρελθόν και τα σχολεία των οποίων οι εκπαιδευτικοί φροντίζουν άστεγα ζώα αλλά και τα σχολεία τα οποία υιοθέτησαν κάποιο άστεγο πλάσμα όπως και οι γονείς που είναι δεκτικοί σε μια τέτοια πραγματικότητα. Το Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού έχει σταθεί αρωγός τα τελευταία χρόνια στην προώθηση της φιλοζωίας μέσα στο σχολείο είτε μέσω των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων είτε μέσω της πολύ πρόσφατης εφαρμογής του Προγράμματος Σπουδών «Δράσεις Ενεργού Πολίτη» για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης. Σαφέστατα χρειάζεται ακόμη πολύς δρόμος για να φτάσουμε σε μια κοινωνία που αποδέχεται απόλυτα όλα τα ζώα ως ισότιμα με τους ανθρώπους αλλά και σε μια εποχή που δεν θα ακούμε τόσο συχνά για εγκλήματα ενάντια στα πιο αθώα πλάσματα του πλανήτη και για τόσες κακοποιήσεις. Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως θα απογοητευτούμε και θα σταματήσουμε να προσπαθούμε για αυτό.
Στόχος όλων των εκπαιδευτικών – ακόμη και εκείνων που δεν έχουν καμία σχέση με τα ζώα- θα πρέπει να είναι η μετάδοση μιας βαθιάς κατανόησης για τη σχέση ανθρώπου-ζώου, προωθώντας την ενσυναίσθηση, τον σεβασμό και την ευθύνη απέναντι σε όλα τα έμβια όντα. Είναι γνωστό άλλωστε πως τα παιδιά που μεγαλώνουν με σεβασμό προς τα ζώα είναι λιγότερο επιρρεπή σε βίαιες συμπεριφορές, ενώ μέσα από την εκπαίδευση, γίνονται ενημερωμένοι πολίτες που μπορούν να συμβάλλουν στην προστασία του πλανήτη. Μέσα στην τάξη μπορούν να μάθουν για τα δικαιώματα των ζώων, για τις συνέπειες της κακοποίησης και τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να βοηθήσουν, για τη σημασία της προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά και για τον εθελοντισμό.
Είναι γνωστό εξάλλου πως η αλληλεπίδραση με τα ζώα έχει μονάχα θετικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των ανθρώπων, βοηθώντας όλη τη σχολική κοινότητα να μειώσει το άγχος, την κατάθλιψη και την επιθετικότητα. Μέσω της φιλοζωίας, τα παιδιά μαθαίνουν να κατανοούν τα συναισθήματα των άλλων και να συμπεριφέρονται με καλοσύνη, βοηθιούνται να αναπτύσσουν αισθήματα ευθύνης και αυτοπεποίθησης, μειώνεται το άγχος τους, αυξάνεται η αυτοπεποίθησή τους και μαθαίνουν να χτίζουν αρμονικές σχέσεις με τους συμμαθητές τους, αποκτώντας αληθινούς φίλους. Η φιλοζωία είναι ένα πολύτιμο «εκπαιδευτικό εργαλείο» για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη των παιδιών.
Ένα σχολείο το οποίο φροντίζει άστεγα ζώα αλλά και εκπαιδεύει στη σχέση με αυτά αλλά και με όλα τα ζώα που κατοικούν στον πλανήτη, δημιουργεί ένα πιο θετικό και φιλικό περιβάλλον για μάθηση, συνδέεται με την ευρύτερη κοινότητα και προωθεί την αλληλεγγύη. Είναι πολύ σημαντικό όμως να γίνει απόλυτα κατανοητό πως δεν υπάρχει λόγος να «εξαναγκάζονται» οι μαθητές να ακολουθήσουν το παράδειγμα των εκπαιδευτικών ή κάποιων άλλων συμμαθητών που αγαπούν τα ζώα ούτε να κρίνεται αυστηρά μια μη φιλόζωη ή αδιάφορη συμπεριφορά σε μια τόσο μικρή ηλικία. Θα πρέπει όμως να διερευνηθεί σίγουρα η ύπαρξη φοβιών αλλά και οι τάσεις επιθετικών συμπεριφορών ενάντια στα ζώα και με ψυχραιμία να δρομολογηθούν διαδικασίες αλλαγής αυτών των αντιλήψεων.
Πώς μπορεί να ενσωματωθεί η φιλοζωία στο σχολείο;
Η φιλοζωία στο σχολείο μπορεί να ενσωματωθεί μέσα από τα μαθήματα, από την οργάνωση φιλοζωικών εκδηλώσεων, από τις επισκέψεις σε καταφύγια ζώων, από τις εθελοντικές ενέργειες και τους διαγωνισμούς ή τις εκθέσεις πχ ζωγραφικής με θέμα τη φιλοζωία. Επίσης, μέσα από δράσεις με συγγραφείς φιλοζωικών βιβλίων αλλά και μέσα από τη φροντίδα άστεγων ζώων. Με τη συνεργασία με φιλοζωικές οργανώσεις που μπορεί να προσφέρουν εξειδικευμένη γνώση και υποστήριξη αλλά και με τη στάση ζωής των εκπαιδευτικών του σχολείου που μπορούν να δείξουν τον δρόμο της αγάπης και της καλοσύνης.
Είναι εύκολο να μιλήσουμε για την αγάπησε όλα τα ζώα στο σχολείο;
Τα παιδιά από πολύ μικρά είναι από τη φύση τους περίεργα, ευαίσθητα και γεμάτα συμπόνια. Αποτελούν ένα εξαιρετικό κοινό για να καλλιεργήσουμε την αγάπη τους για τα ζώα και να τους διδάξου με τη σημασία της φροντίδας και του σεβασμού προς όλα τα πλάσματα. Στα μικρά παιδιά αρέσει να παρατηρούν τα ζώα, να παίζουν μαζί τους και να μαθαίνουν γι’ αυτά. Δεν έχουν προκαταλήψεις και είναι ανοιχτά σε νέες ιδέες με μια ανοιχτή αγκαλιά για όλα τα πλάσματα. Επίσης, τα παιδιά δημιουργούν εύκολα συναισθηματικούς δεσμούς με τα ζώα και μπορούν να ταυτιστούν με τις ιστορίες τους, ενώ σίγουρα υπάρχουν πολλές διασκεδαστικές και δημιουργικές δραστηριότητες που μπορούν να γίνουν στην τάξη για να διδάξου με στα παιδιά για τα ζώα. Εξαιρετικά σημαντικό είναι να προσέχουμε τον τρόπο προσέγγισης μας στις μικρές ηλικίες σε ό, τι αφορά την κακοποίηση ζώων. Είναι επίφοβο σε αυτή την ηλικία κάποιες πληροφορίες να «τραυματίσουν» τις ευαίσθητες ψυχές των παιδιών αλλά και να τους γεμίσουν με ενοχές για το γεγονός πως δεν μπορούν να κάνουν πολλά για να αλλάξουν την κατάσταση με τα ζώα στις μέρες μας. Το πιο σημαντικό που θέλουμε να πετύχουμε είναι να εμφυτεύσουμε στα παιδιά την ενσυναίσθηση ως μια στάση ζωής δημιουργώντας μελλοντικούς πολίτες που δεν θα «προσπερνούν».
Είναι πολύ σημαντικό να μιλάμε στα παιδιά για τη φιλοζωία με απλές κατανοητές λέξεις και με σύντομες προτάσεις, αποφεύγοντας επιστημονικούς όρους και πολύπλοκες έννοιες. Πολύ βοηθητικό είναι να δίνουμε συγκεκριμένα παραδείγματα από την καθημερινή ζωή των παιδιών για να κατανοήσουν καλύτερα τις έννοιες. Για παράδειγμα, αντί να μιλάμε γενικά για “κακοποίηση ζώων”, μπορούμε να περιγράψουμε μια κατάσταση όπου ένα παιδί βλέπει ένα σκυλάκι να πεινάει και βρίσκει τρόπους να το βοηθήσει. Παράλληλα, εστιάζουμε σε θετικές εμπειρίες και συναισθήματα που σχετίζονται με τα ζώα, μιλώντας για την αγάπη, τη φροντίδα και τη χαρά που μας προσφέρουν τα ζώα. Συνδυάζουμε τη θεωρία με πρακτικές δραστηριότητες, όπως ζωγραφική, κατασκευές, παιχνίδια ρόλων και επισκέψεις σε καταφύγια ζώων, ενθαρρύνουμε τη συμμετοχή, δίνοντας την ευκαιρία στα παιδιά να εκφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να αποφεύγουμε γενικεύσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε στερεότυπα, όπως “όλοι οι κακοποιημένοι σκύλοι και οι γάτοι είναι φοβικοί” ή “όλα τα τσομπανόσκυλα είναι άγρια”, ή «όλα τα φίδια είναι επικίνδυνα» ή «όλες οι νυχτερίδες και οι αράχνες είναι τρομακτικές» γιατί κάθε ζώο είναι μοναδικό, έχει τον δικό του χαρακτήρα και έχουν όλα τα ζώα αξία.
Πολύ βοηθητικό είναι να ρωτήσουμε τα παιδιά πώς νομίζουν ότι αισθάνονται τα ζώα σε διαφορετικές καταστάσεις (π.χ. ένα πουλί που είναι εγκλωβισμένο σε ένα κλουβί, μια θαλάσσια χελώνα Caretta caretta που αντιμετωπίζει τη ρύπανση των θαλασσών, μια μύγα που την σκοτώνουν γιατί ενοχλεί ο θόρυβος που κάνει, ένα γαϊδουράκι που του φορτώνουν πράγματα να κουβαλήσει κ.α) κινητοποιώντας τα παιδιά να μπουν για λίγο στη θέση αυτών των ζώων και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Η σημασία του εθελοντισμού επίσης, από πολύ μικρή ηλικία, είναι τεράστιας αξίας να τονιστεί.
Είναι απαραίτητο να διδάξουμε τον σεβασμό σε όλα τα ζώα καθώς ζούμε σε μια κοινωνία που είναι προσανατολισμένη κυρίως προς την κακοποίηση σκύλων και γατιών, ενώ υπάρχει δυστυχώς κακοποίηση και σε άλλα ζώα. Αυτό που μπορούμε σίγουρα να κάνουμε είναι να δείχνουμε με τη στάση μας πως αντιμετωπίζουμε όλα τα ζώα με τα ίδια συναισθήματα αγάπης και αποδοχής, αλλά και να μελετάμε με τα παιδιά όλα τα ζώα. Έχοντας στο μυαλό μας πως σε ένα παιδί δεν αρκεί να του θέτεις το πρόβλημα και να του προτείνεις λύσεις αλλά χρειάζεται να του δείχνεις τους δρόμους και τις επιλογές, ώστε να μη δημιουργηθεί το πρόβλημα, ιδιαίτερη βαρύτητα πρέπει να δοθεί στην πρόληψη αλλά και στην κατανόηση πως οι μικρές αλλαγές στις συνήθειες στο παρόν οδηγούν σε μεγάλες αλλαγές για το κοινωνικό σύνολο στο μέλλον. Είναι πολύ εύστοχο όμως να επιλέγουμε σταδιακά τις αλλαγές στις συνήθειες ξεκινώντας από τις πολύ μικρές και «ανώδυνες» και περνώντας σταδιακά στις πιο μεγάλες, για να μην απογοητευτούμε και τα παρατήσουμε.
Είναι βέβαιο πως η ενσωμάτωση της φιλοζωίας στην εκπαίδευση αποτελεί επένδυση για το μέλλον και δημιουργεί κοινωνίες πιο δίκαιες, πιο ανθρωπιστικές και πιο βιώσιμες για όλους. Ενώ, αν η φιλοζωία ενταχθεί ολοκληρωτικά στο σχολείο, τα παιδιά θα αναπτύξουν σαφέστατα μια ισχυρή ηθική πυξίδα, θα μάθουν να διακρίνουν το σωστό από το λάθος και θα αναλαμβάνουν την ευθύνη για τις πράξεις τους απέναντι στα ζώα και το περιβάλλον.
