Γράφει η Ευδοκία Νικολαΐδου, MSc | Ψυχολόγος, ΑΠΘ – Ψυχοθεραπεύτρια
Πόσες όμορφες στιγμές μαζί με τους αγαπημένους μας φίλους. Αμέτρητες αγκαλιές, χάδια, παιχνίδια, βόλτες, συναισθήματα… Ένας πιστός φίλος, πάντα δίπλα στο πλευρό σου. Στη χαρά να χαίρεται μαζί σου, στη λύπη και στον πόνο να είναι η σταθερή παρηγοριά σου. Μία όμορφη πορεία ζωής γεμάτη αγάπη. Μεγαλώνεις μαζί, συμβιώνεις μαζί… Ώσπου κάποια μέρα έρχεται εκείνη η στιγμή που αντικρίζεις τη φθορά. Ο χρόνος είναι ένας αμείλικτος μαχητής στο πέρασμά του. Και δυστυχώς θα ‘ρθει εκείνη η ημέρα που ο πιστός σου φίλος δεν θα ‘ναι εκεί να σε ξυπνήσει, να σε υποδεχτεί, να κουνήσει την ουρά του, να σε φιλήσει… Τι δύσκολη στιγμή… Ποιος δεν έχει έρθει αντιμέτωπος με την απώλεια; Ποιος δεν έχει βιώσει αυτόν τον πόνο του αποχωρισμού; Τι ορίζουμε ως απώλεια; Ποια είναι τα στάδια του πένθους; Είναι φυσιολογικό να μας πονάει το ίδιο η απώλεια του κατοικίδιου μας, όπως αυτή ενός αγαπημένου μας ανθρώπου; Πώς θα μπορέσω να αντιμετωπίσω το πένθος μου; Ας ξετυλίξουμε, λοιπόν, αυτό το κουβάρι που ονομάζεται απώλεια και πένθος… Ως απώλεια ορίζουμε οποιαδήποτε αλλαγή επέρχεται στην καθημερινή μας ρουτίνα και τις συνήθειές μας. Όταν χάνουμε την επαφή με κάτι αγαπημένο και οικείο όπως είναι ο σύντροφος, ένας φίλος, κάποιος συγγενής ή το κατοικίδιό μας. Η απώλεια δεν συνάδει απαραιτήτως με το θάνατο. Απώλεια βιώνουμε και σε ένα χωρισμό, σε ένα ατύχημα ή σε καταστάσεις συνειδητοποίησης μίας αλήθειας, όπως μίας θανατηφόρας διάγνωσης ή ακόμη μπροστά στα εμφανή σημάδια των γηρατειών. Κάθε απώλεια είναι μία σημαντική αλλαγή στη ζωή μας και απαιτεί τον κατάλληλο χρόνο για να μπορέσουμε να προσαρμοστούμε στις αλλαγές και στις νέες καταστάσεις που επέφερε.
Τα συναισθήματα που αναδύονται σε τέτοιες συνθήκες είναι πολλά… Στεναχώρια, θλίψη, θυμός, μοναξιά, απελπισία, ενοχές, πόνος. Ο συνδυασμός όλων αυτών επιφέρει στο άτομο που πενθεί αλλαγές τόσο στη συμπεριφορά του, όσο και στο ίδιο του το σώμα. Ενδεικτικά, αυτές μπορεί να είναι δυσκολία στην αναπνοή, πόνος στο στήθος, πονοκέφαλοι, δυσκολία συγκέντρωσης, έλλειψη ενέργειας και αισθήματος κόπωσης, διαταραχές στον ύπνο και έλλειψη ευχαρίστησης. Μέσα σε αυτή τη δύσκολη συναισθηματική περίοδο το άτομο που πενθεί γίνεται ευάλωτο, υπερευαίσθητο, οξύθυμο, αρνητικό και επιθυμεί περισσότερες ώρες απομόνωσης και αποξένωσης.
Η όλη διαδικασία του πένθους περνάει μέσα από διάφορα στάδια. Η απώλεια ενός αγαπημένου μας προσώπου δεν διαφέρει με την απώλεια του αγαπημένου μας κατοικίδιου. Το πένθος, ο θρήνος, ο πόνος είναι εξίσου υπαρκτά και στις δύο περιπτώσεις. Η ουσία δεν βρίσκεται στη μεταξύ τους σύγκριση, αλλά στο γεγονός ότι μιλάμε για συναισθηματική επένδυση και δέσιμο. Η διαδικασία του πένθους χαρακτηρίζεται από μια πληθώρα επώδυνων συναισθημάτων, διαφορετική για τον κάθε άνθρωπο και διαφορετική για το «αντικείμενο» πένθους. Ωστόσο, σύμφωνα με την επιστήμη της ψυχολογίας υπάρχουν πέντε κοινά στάδια, τα οποία αξίζει να αναφερθούν εν συντομία.
1ο στάδιο: Άρνηση.
Η αδυναμία να συνειδητοποιήσει κανείς πως ο αγαπημένος του συγκάτοικος και φίλος δεν είναι πια μαζί. Στο στάδιο αυτό είναι χαρακτηριστική η φράση: «Δεν είναι αλήθεια… δεν μπορώ να το πιστέψω…».
2ο στάδιο: Θυμός.
Ο έντονος πόνος της απώλειας παραμερίζει την άρνηση και δίνει τη θέση του στο θυμό. Ένα συναίσθημα που κρατάει σε εγρήγορση τον άνθρωπο που πενθεί, ψάχνοντας να αποδώσει ευθύνες. Είναι το αίσθημα της αδικίας και όλα αυτά τα αναπάντητα «γιατί;».
3ο στάδιο: Διαπραγμάτευση.
Πρόκειται ουσιαστικά για το στάδιο του παζαρέματος χρόνου, της αλλαγής ή της αποφυγής μίας κατάστασης. Ακόμη κι αν γνωρίζει πως δεν υπάρχει λογική απάντηση. Είναι το σταδιακό καταλάγιασμα του πόνου και η αρχική συνειδητοποίηση που τον οδηγεί στη διαπραγμάτευση με την πραγματικότητα. Οι ενοχές και τα ατελείωτα «αν…» συνοδεύουν τη σκέψη και το συναίσθημά του.
4ο στάδιο: Κατάθλιψη.
Η θλίψη, ο πόνος, ο φόβος, η στεναχώρια είναι τα κυρίαρχα συναισθήματα που συνοδεύουν το άτομο που πενθεί στην πικρή συνειδητοποίηση. Συναισθήματα που θυμίζουν αυτά της κατάθλιψης. Μία περίοδος που χαρακτηρίζεται από κλείσιμο και εσωστρέφεια. Το αίσθημα του κενού που μας άφησε η απώλεια του αγαπημένου μας ζώου, έρχεται να καλύψει η αναπόληση των όμορφων στιγμών που μοιραστήκαμε μαζί του.
5ο στάδιο: Αποδοχή. Η οριστική συνειδητοποίηση της απώλειας. Κάθε πάλη για μία ανέλπιστη ανατροπή έχει πλέον χαθεί. Στη σκέψη πλέον επικρατεί η γνωστή ρήση «…και η ζωή συνεχίζεται», ενώ στην καρδιά έχουν παραμείνει ανεξίτηλες όλες οι γλυκιές αναμνήσεις. Αυτά τα στάδια δεν συνοδεύουν μονάχα το θάνατο, αλλά και ό,τι σχετίζεται με αυτό που ορίζουμε ως απώλεια. Όπως και να ‘χει, η διαδικασία του πένθους είναι τόσο ιδιαίτερη και προσωπική υπόθεση, όπως άλλωστε και ο καθένας από εμάς. Αυτό σημαίνει πως κάθε άνθρωπος θα βιώσει διαφορετικά τη θλίψη και τον πόνο του, χωρίς να διανύσει απαραίτητα και τα πέντε αυτά στάδια ή με την ίδια διαδοχική σειρά. Συνήθως υπάρχει μία κυκλικότητα με διάφορες εναλλαγές στη διάθεση έως ότου φτάσει κάποιος στην αποδοχή. Υπάρχουν, μάλιστα, άτομα τα οποία ξεπέρασαν την απώλειά τους χωρίς να έχουν περάσει κάποιο από τα πέντε αυτά στάδια.
Μα είναι απλώς ένα ζώο… είναι φυσιολογικό να πονάω τόσο πολύ; Κι όμως είναι! Γιατί δεν είναι απλώς ένα ζώο. Είναι ο αγαπημένος σας σύντροφος και συγκάτοικος που μοιραστήκατε στιγμές και συναισθήματα. Είχε όνομα, χαρακτήρα, συνήθειες που γνωρίζατε πολύ καλά και τα αγαπήσατε. Είχε τις δικές του γωνιές, τα δικά του παιχνίδια και αξεσουάρ που εσείς του χαρίσατε. Υπάρχουν φωτογραφίες και σημάδια που κάνουν -ακόμα και μετά την απώλεια- αισθητή την παρουσία του. Μη διστάσετε ούτε μια στιγμή να θρηνήσετε γι’ αυτό.
Πώς μπορώ να διαχειριστώ το πένθος μου;
Αφήστε κάθε συναίσθημα ελεύθερο και μην το καταπιέσετε από αντιλήψεις, απόψεις και στερεότυπα τρίτων. Μοιραστείτε αυτό που αισθάνεστε με κάποιον που μπορεί να σας ακούσει και να σας καταλάβει. Ο πόνος είναι κάτι οδυνηρό, όμως κάθε πληγή επουλώνεται. Ο φόβος και η αποφυγή του πόνου, γίνεται κόμπος και φωλιάζει. Διατηρήστε τις αναμνήσεις με τις αγαπημένες σας φωτογραφίες, κάποιο αντικείμενο που θέλετε να φυλάξετε, εκφραστείτε με όποιο τρόπο σας ηρεμεί. Για οτιδήποτε σας ανησυχεί ή σας δυσκολεύει στην όλη διαδικασία, μη διστάσετε να ζητήσετε τη συμβολή ενός ειδικού.
Πάνω απ’ όλα, όμως, θυμηθείτε ότι ο πόνος γλυκαίνεται κάθε φορά που θα αναπολείτε όσα του χαρίσατε και όσα απλόχερα σας χάρισε…
