ένα σημαντικό για την υγεία των ζώων
Ω3 λιπαρό οξύ
Γράφει ο Dr. Ιωάννης Α. Παπακωνσταντής, DVM, MRCVS, Χειρουργός Κτηνίατρος, Σύμβουλος Κλινικής Διατροφής Ζώων Συντροφιάς
Ο παραπάνω χημικός τύπος ανήκει στο εικοσαπεντανοϊκό οξύ (EPA), το οποίο έχει αποδεδειγμένο ρόλο στη διατήρηση της υγείας του ανθρώπου και των κατοικίδιων ζώων. Πρόκειται για ένα πολυακόρεστο ω3 λιπαρό οξύ.
Αρχικά, ας ξεκαθαρίσουμε την ορολογία των λιπών της διατροφής. Ο όρος λιπίδια πρωτοεμφανίστηκε στην επιστημονική βιβλιογραφία το 1943 από τον Bloor. Τα λιπίδια, όπως και όλες οι οργανικές ενώσεις αποτελούνται από ένα σκελετό ατόμων άνθρακα στον οποίο συνδέονται άτομα υδρογόνου και οξυγόνου. Η μη διαλυτότητα στο νερό αποτελεί το βασικό, αλλά όχι το μοναδικό χαρακτηριστικό που ξεχωρίζει τα περισσότερα λιπίδια από τις πρωτεΐνες και τους υδατάνθρακες.
Προϊόντα υδρόλυσης των λιπιδίων είναι τα λιπαρά οξέα, τα οποία αποτελούν τα κύρια συστατικά του λίπους της διατροφής. Τα λιπαρά οξέα διακρίνονται ανάλογα με τον αριθμό ατόμων άνθρακα που περιέχει η αλυσίδα τους και την ύπαρξη ενός ή περισσότερων διπλών δεσμών.
Τα κορεσμένα λιπαρά οξέα δεν περιέχουν κανένα διπλό δεσμό. Παραδείγματα είναι το παλμιτικό και το στεαρικό οξύ και είναι γνωστό πως η υπερβολική πρόσληψη τους με τη διατροφή αυξάνει τον κίνδυνο καρδιακής νόσου.
Τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα περιέχουν ένα διπλό δεσμό στο μόριο τους. Παραδείγματα είναι το ελαϊκό και το παλμιτελαϊκό, που υπάρχουν τόσο στα λιπίδια των κυτταρικών μεμβρανών όσο και αποθηκευμένα στο λιπώδη ιστό του σώματος.
Τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα περιέχουν παραπάνω από ένα διπλό δεσμό στο μόριο τους.
Η προσθήκη ενός διπλού δεσμού στην αλυσίδα ενός λιπαρού οξέος παρέχει τη δυνατότητα σχηματισμού ισομερών λιπαρών οξέων τόσο ως προς τη θέση όσο και ως προς τη γεωμετρία.
Τα γεωμετρικά ισομερή προκύπτουν από τη θέση που έχουν μεταξύ τους τα δύο ελεύθερα άτομα υδρογόνου του διπλού δεσμού: στην περίπτωση που τα γεωμετρικά ισομερή είναι το ένα απέναντι στο άλλο προκύπτει η trans- μορφή, ενώ στην περίπτωση που βρίσκονται στην ίδια πλευρά της αλυσίδας προκύπτει η cis- μορφή. Το λινελαϊκό και το α-λινολενικό οξύ αποτελούν τα κύρια cis-πολυακόρεστα λιπαρά οξέα της διατροφής.
Το EPA όπως και το αραχιδονικό οξύ ανήκουν στην κατηγορία των εικοσανοειδών. Τα εικοσανοειδή θεωρούνται ότι αποτελούν τοπικές ορμόνες ταχείας δράσης, η παρουσία των οποίων στο πλάσμα και τα ούρα οφείλεται στην ενεργοποίηση τους ως απάντηση ενός τραυματισμού ή μιας φλεγμονής. Η σημασία των Ω3 λιπαρών οξέων στη διατροφή του σκύλου και της γάτας έγινε αποδεκτή μόνο τα τελευταία χρόνια. Η διαιτητική πρόσληψη τους είναι καίριας σημασίας για τη φυσιολογική αύξηση και ανάπτυξη.
- Τα Ω3 λιπαρά οξέα είναι αυτά που έχουν τον πρώτο διπλό δεσμό μεταξύ του 3ου και του 4ου ατόμου άνθρακα.
- Τα Ω6 λιπαρά οξέα είναι αυτά που έχουν τον πρώτο διπλό δεσμό μεταξύ του 6ου και του 7ου ατόμου άνθρακα.
- Τα Ω9 λιπαρά οξέα είναι αυτά που έχουν τον πρώτο διπλό δεσμό μεταξύ του 9ου και του 10ου ατόμου άνθρακα.
Τα Ω3 και τα Ω6 λιπαρά οξέα θεωρούνται απαραίτητα λιπαρά οξέα για το σκύλο και τη γάτα καθώς δεν μπορούν να συντεθούν στον οργανισμό τους. Υπάρχει μια διαφορά του σκύλου και της γάτας. Ο σκύλος μπορεί να συνθέσει αραχιδονικό οξύ (Ω6 λιπαρό οξύ) από το λινολεϊκό οξύ. Η γάτα όμως δεν μπορεί. Γενικά τα Ω6 λιπαρά οξέα είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη, την αναπαραγωγή και ως πρόδρομες ουσίες για τη σύνθεση προσταγλαδινών και εικοσανοειδών.
Ενώ τα Ω3 λιπαρά οξέα (π.χ. DHA, EPA) είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη του εγκεφάλου και του αμφιβληστροειδή και για την διατήρηση της ρευστότητας της κυτταρικής μεμβράνης.
Ειδικά το EPA έχει πολυδιάστατη δράση καθώς είναι απαραίτητο για την υγεία των αρθρώσεων, του δέρματος και της καρδιάς. Ο ακριβής μηχανισμός μέσω του οποίου το EPA ασκεί τις παραπάνω δράσεις αποτελεί πεδίο εντατικής έρευνας τα τελευταία χρόνια. Έχουν ανακαλυφθεί καινούριες ουσίες που είναι προϊόντα πολύπλοκων βιοχημικών ενζυματικών διαδικασιών με πρόδρομη ουσία το EPA. Αυτές οι ουσίες έχουν καίριο ρόλο στην αντιμετώπιση της φλεγμονής και έχουν και νευροπροστατευτικές ιδιότητες. Έχει προταθεί για αυτές τις ουσίες ο όρος ρεσολβίνες (resolvin-resolution phase interaction products). Είναι βιοσυνθετικά προϊόντα που συμμετέχουν στην αλληλεπίδραση των κυττάρων μεταξύ τους, ειδικά των ενδοθηλιακών κυττάρων του αγγειακού συστήματος και ρυθμίζουν την απορρόφηση των λευκοκυττάρων. Συγκεκριμένα η ρεσολβίνη RvE1 που προέρχεται από το EPA, μειώνει σε μεγάλο βαθμό τη φλεγμονώδη αντίδραση δέρματος, την περιτονίτιδα, την κολίτιδα, την περιοδοντίτιδα, την μετανάστευση των δενδριτικών κυττάρων και την παραγωγή της ιντερλευκίνης 12 (IL-12). Ουσιαστικά το εικοσαπεντανοϊκό οξύ ανταγωνίζεται το αραχιδονικό οξύ και προστατεύει τον οργανισμό από τον καταρράκτη των κυτταροκινών και την υπερβολική φλεγμονώδη αντίδραση. Με αυτή την έννοια, όταν μια τροφή περιέχει προσθήκη EPA ουσιαστικά είναι σαν να περιέχει μια αποτελεσματική και ασφαλή αντιφλεγμονώδη ουσία.
Επομένως, γίνεται κατανοητός ο λόγος που οι ιατρικές τροφές είναι εμπλουτισμένες με αυτό το Ω3 λιπαρό οξύ.
Ιδιαίτερη σημασία έχει το EPA στη διατροφή σκύλων και γάτων με οστεοαρθρίτιδα. Μάλιστα η χρήση του ήταν μία από τις πρώτες πρακτικές εφαρμογές της διατροφο-γενωμικής (nutrigenomics) στην κλινική διατροφή των ζώων συντροφιάς. Το EPA έχει την ικανότητα να επηρεάζει την έκφραση των γονιδίων (ρυθμός γονιδιακής μεταγραφής), αλληλεπιδρώντας με συγκεκριμένους πυρηνικούς υποδοχείς μέσα στον πυρήνα των κυττάρων. Οι πυρηνικοί αυτοί υποδοχείς ελέγχουν τον ρυθμό μεταγραφής μέσω της δέσμευσης τους σε συγκεκριμένες περιοχές του DNA, γνωστές ως στοιχεία ανταπόκρισης. Τα γονίδια που σχετίζονται με την παραγωγή των λειτουργικών πρωτεϊνών διεγείρονται ή καταστέλλονται ανάλογα με τη φύση του πυρηνικού μεταγραφικού παράγοντα και το υπόστρωμα δέσμευσης. Συγκεκριμένα, όταν το υπόστρωμα δέσμευσης είναι το EPA, τότε καταστέλλεται η παραγωγή μιας συγκεκριμένης πρωτεΐνης – ενζύμου που ονομάζεται αγκρεκανάση. Το ένζυμο αυτό είναι υπεύθυνο για την εκφυλιστική αποδόμηση του αρθρικού χόνδρου στα περιστατικά οστεοαρθρίτιδας. Επομένως, η προσθήκη EPA στην τροφή σταματάει την εξέλιξη της οστεοαρθρίτιδας.
Σίγουρα, θα γνωρίζετε ουσίες όπως η χονδροϊτίνη, το υαλουρονικό οξύ και οι γλυκοζαμινογλυκάνες, οι οποίες θεωρούνται απαραίτητες για τις αρθρικές παθήσεις. Η αλήθεια είναι ότι οι παραπάνω ουσίες είναι δομικά συστατικά του αρθρικού χόνδρου και είναι επομένως απαραίτητες για την αναδόμηση του. Ωστόσο, το εικοσαπεντανοϊκό οξύ είναι το συστατικό-κλειδί που σταματά την εκφύλιση του αρθρικού χόνδρου και αντιμετωπίζει την οστεοαρθρίτιδα. Οι κλινικές δίαιτες για την αντιμετώπιση της οστεοαρθρίτιδας πρέπει να έχουν περιεκτικότητα 3.5%-4.0% επί Ξ.Ο. (Dry Matter Basis) Ω3 λιπαρά οξέα, ειδικότερα 0.4%-1.1% EPA. Η αναλογία Ω6 / Ω3 πρέπει να είναι 1/1. Γενικά το ζώο με οστεοαρθρίτιδα πρέπει να λαμβάνει καθημερινά με την τροφή του 50 με 100 mg EPA ανά κιλό σωματικού βάρους.
Η κύρια πηγή εικοσαπεντανοϊκού οξέος είναι το ιχθυέλαιο, ειδικά από λιπαρά ψάρια, όπως ο σολωμός, η σαρδέλα και το σκουμπρί.
Επομένως, οι κλινικές δίαιτες που είναι σχεδιασμένες για την αντιμετώπιση αρθρικών παθήσεων πρέπει να περιέχουν προσθήκη EPA.
Το εικοσαπεντοϊκό οξύ είναι απαραίτητη προσθήκη στις κλινικές δίαιτες για ζώα με δερματικές παθήσεις. Καταπολεμάει τη φλεγμονώδη αντίδραση του δέρματος, ρυθμίζοντας την παραγωγή των υπεύθυνων ουσιών, όπως είναι τα λευκοτριένια, οι θρομβοξάνες και οι προσταγλαδίνες. Επίσης, το EPA έχει και ανοσορρυθμιστικές ιδιότητες, βοηθώντας στην αντιμετώπιση περιβαλλοντικών αλλεργιών όπως η ατοπική δερματίτιδα. Έχει αποδειχθεί ότι μειώνει την παραγωγή των προφλεγμονωδών κυτταροκινών, μειώνει την ενεργοποίηση των Τ-λεμφοκυττάρων και ρυθμίζει την κυτταροτοξική δραστηριότητα των φαγοκυττάρων. Επιπρόσθετα ενισχύει την ακεραιότητα του δερματικού επιδερμικού φραγμού.
Επομένως, οι κλινικές δίαιτες που είναι σχεδιασμένες για την αντιμετώπιση δερματικών παθήσεων πρέπει να περιέχουν προσθήκη EPA.
Σημαντικό ρόλο στην παθογένεια των καρδιοπαθειών έχουν οι κυτταροκίνες TNF (Tumor Necrosis Factor) και η ιντερλευκίνη 1 (IL-1). Το εικοσαπεντανοϊκό οξύ μειώνει την παραγωγή αυτών των ουσιών. Κλινικές μελέτες έχουν δείξει πως ζώα με συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια και διατατική μυοκαρδιοπάθεια είχαν καλύτερη εξέλιξη και δεν εμφάνισαν καρδιακή καχεξία, όταν υπήρχε προσθήκη EPA στην τροφή τους.
Επίσης μειώθηκαν τα επεισόδια αιφνίδιου καρδιακού θανάτου. Το EPA αποδείχθηκε ότι σταθεροποιεί την ηλεκτρική δραστηριότητα των καρδιακών κυττάρων μέσω ρύθμισης των ανιόντων και των κατιόντων, προστατεύοντας την καρδιά του ζώου από επικίνδυνες αρρυθμίες. Κλινικές μελέτες σε σκύλους boxer έδειξαν την επιτυχή αντιμετώπιση της κοιλιακής ταχυκαρδίας με την προσθήκη EPA στην τροφή.
Επομένως, οι κλινικές δίαιτες που είναι σχεδιασμένες για την αντιμετώπιση καρδιακών παθήσεων πρέπει να περιέχουν προσθήκη EPA.
Συμπερασματικά, το εικοσαπεντανοϊκό οξύ είναι ένα απαραίτητο Ω3 πολυακόρεστο λιπαρό οξύ που έχει θεραπευτικές ιδιότητες και πρέπει να περιέχεται στις κλινικές δίαιτες που είναι σχεδιασμένες για σκύλους και γάτες με αρθρικές, δερματικές και καρδιακές παθήσεις.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Παπακωνσταντής Ιωάννης, Κτηνίατρος DVM, MRCVS. Απόφοιτος της Κτηνιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ., όπου παρέμεινε για μεταπτυχιακή εκπαίδευση στη Χειρουργική Κλινική, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αντιμετώπιση περιστατικών ιππιατρικής και χειρουργικής μαλακών ιστών. Υπηρέτησε ως εθελοντής κτηνίατρος στην Κλινική του Ιπποδρόμου στους Ολυμπιακούς Αγώνες Athens 2004 και στους αγώνες Special Olympics Athens 2011. Επί σειρά ετών εργάστηκε ως χειρουργός κτηνίατρος σε κλινικές στην Αθήνα και το Ηνωμένο Βασίλειο. Είναι μέλος σε πολλές ελληνικές και διεθνείς επιστημονικές εταιρίες.
Έχει συμμετάσχει σε περισσότερα από 100 επιστημονικά συνέδρια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, σε κάποια από αυτά ως ομιλητής, έχει 3 δημοσιεύσεις σε επιστημονικό περιοδικό με ικανοποιητικό συντελεστή απήχησης (impact factor), έχει συγγράψει εκατοντάδες επιστημονικά άρθρα στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο και δίνει συχνά κτηνιατρικές συμβουλές σε τηλεοπτικές εκπομπές. Τον τελευταίο καιρό, ασχολείται εντατικά με την κλινική διατροφή των ζώων συντροφιάς και είναι μέλος των επιστημονικών εταιρειών AAVN – American Academy of Veterinary Nutrition και ESCVN – European Society of Comparative Veterinary Nutrition.
