Μια μικρή εισαγωγή στη γλώσσα των σκύλων
γράφει η Λίζα Σκούρτου, εκπαιδευτρια σκύλων DOGS & US
Οι σκύλοι είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας εδώ και χιλιάδες χρόνια. Συμβιώνουμε μαζί τους, τους φροντίζουμε, τους αγαπάμε. Κι όμως, η συμπεριφορά τους συχνά παραμένει ένα μυστήριο για εμάς και οι παρεξηγήσεις στη μεταξύ μας επικοινωνία είναι πολλές. Σκύλοι που τραβούν στο λουρί και δείχνουν έτοιμοι να επιτεθούν στον απέναντι, που δεν ακούν όταν τους φωνάζεις, που αρνούνται να κατέβουν τα σκαλιά ή που δάγκωσαν κάποιον περαστικό… Είναι όλα αυτά πράγματι τόσο παράλογα; Είναι οι σκύλοι μας τόσο απρόβλεπτοι; Όχι. Στην πραγματικότητα, σπάνια συμβαίνει κάτι χωρίς να έχουν προηγηθεί προειδοποιητικά σημάδια. Απλώς, οι άνθρωποι συχνά τα αγνοούμε ή τα ερμηνεύουμε λάθος. Ο άνθρωπος και ο σκύλος δεν «μιλούν» την ίδια γλώσσα. Εμείς βασιζόμαστε στον λόγο, εκείνοι στη γλώσσα του σώματος. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν μπορούν να καταλάβουν απλές εντολές – αν τους τις διδάξουμε σωστά, οι σκύλοι μπορούν να συνδέσουν λέξεις με συγκεκριμένες πράξεις. Όταν όμως μας πιάνει το λεκτικό μας παραλήρημα, η μεγαλύτερη ποσότητα όσων λέμε είναι για τον σκύλο… «κινέζικα». Κι ας μας φαίνεται ότι καταλαβαίνει. Όταν τον μαλώνουμε επειδή έκανε ζημιά όσο λείπαμε – έφαγε την παντόφλα ή άδειασε τα σκουπίδια – δεν χαμηλώνει τα αυτιά ή δεν κρύβεται επειδή έχει τύψεις. Αντιδρά στη στάση του σώματός μας, στη φωνή και στην ένταση, που του δείχνουν πως δεν έχουμε καλή διάθεση απέναντί του. Φαντάσου να βλέπεις μια ταινία χωρίς ήχο. Μπορεί να μη γνωρίζεις ακριβώς τι λένε οι ηθοποιοί, όμως αντιλαμβάνεσαι αν είναι χαρούμενοι, αν μαλώνουν, αν είναι φιλικοί ή θυμωμένοι. Κάπως έτσι μας «διαβάζουν» και οι σκύλοι μας.
Η γλώσσα του σώματος: Το “κλειδί” στην επικοινωνία: Οι σκύλοι επικοινωνούν κυρίως μέσα από τη γλώσσα του σώματος και τις κινήσεις τους. Αντίθετα, εμείς οι άνθρωποι βασιζόμαστε κυρίως στη λεκτική επικοινωνία. Φυσικά, χρησιμοποιούμε κι εμείς τη γλώσσα του σώματος, αλλά τις περισσότερες φορές δεν το κάνουμε συνειδητά. Ακόμη και τότε όμως, οι «εκφράσεις» που χρησιμοποιούμε δεν είναι πάντα ίδιες με εκείνες των σκύλων. Για εμάς, για παράδειγμα, η βλεμματική επαφή στη διάρκεια μιας συζήτησης θεωρείται ένδειξη ευγένειας και ενδιαφέροντος. Το να κοιτάς κάποιον στα μάτια σημαίνει ότι τον προσέχεις, ότι είσαι συγκεντρωμένος. Για τον σκύλο σου όμως, η επίμονη βλεμματική επαφή – ειδικά όταν συνοδεύεται από σκυμμένο σώμα προς τα μπρος – μπορεί να σημαίνει πρόκληση ή απειλή. Το σταθερό, έντονο κοίταγμα, το «κάρφωμα» του βλέμματος, είναι στη γλώσσα των σκύλων ξεκάθαρα απειλητική συμπεριφορά. Τέτοιες διαφορές οδηγούν εύκολα σε παρεξηγήσεις. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικό να κατανοούμε τη «γλώσσα» του άλλου. Να αντιλαμβανόμαστε τι μας λέει, γιατί αντιδρά όπως αντιδρά και πώς μπορούμε να του μεταφέρουμε αυτό που θέλουμε, με τρόπο που να το καταλαβαίνει πραγματικά. Μόνο έτσι μπορεί να υπάρξει ουσιαστική, ξεκάθαρη και επιτυχημένη επικοινωνία.
Παρατήρησε τους σκύλους μεταξύ τους: Οι σκύλοι επικοινωνούν με τον άνθρωπο με τρό- πο πολύ παρόμοιο με τον τρόπο που επικοινωνούν μεταξύ τους. Ωστόσο, εμείς οι άνθρωποι δεν μπορούμε πάντα να αποκωδικοποιήσουμε τα σήματά τους σωστά. Για να μάθουμε τη γλώσσα των σκύλων μας, είναι χρήσιμο να ξεκινήσουμε παρατηρώντας πώς επικοινωνούν μεταξύ τους. Όταν κατανοήσεις «τι λένε» οι σκύλοι ο ένας στον άλλον, αποκτάς πολύτιμες ενδείξεις για το τι πρέπει να προσέχεις και πώς να επικοινωνείς και εσύ με τον δικό σου σκύλο. Για παράδειγμα, για τους σκύλους το πώς χρησιμοποιούν τον χώρο είναι βασικό στοιχείο στη μεταξύ τους επικοινωνία. Συχνά φαίνεται ότι οι σκύλοι διασταυρώνονται «τυχαία» στον δρόμο τους. Αν όμως τους παρατηρήσεις προσεκτικά, θα δεις πώς ο ένας σταματά και δίνει χώρο στον άλλον – ή και όχι. Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου ένας σκύλος στέκεται σκόπιμα μπροστά στον άλλον, κλείνοντάς του τον δρόμο ή επιβραδύνοντάς τον. Αυτή η στάση ονομάζεται «Τ-στάση», γιατί τα σώματά τους σχηματίζουν το γράμμα Τ. Αντίστοιχα, στη σχέση τους με τον άνθρωπο η διαχείριση του χώρου είναι εξίσου σημαντική. Σίγουρα έχεις δει σκύλους να στέκονται κάθετα μπροστά στον άνθρωπό τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν είναι τυχαίο – είναι μήνυμα προς το περιβάλλον: «Μην πλησιάζεις πολύ κοντά.» Ίσως έχεις παρατηρήσει και σκύλους που, καθώς περπατούν, περνούν μπροστά από τον άνθρωπό τους δεξιά, αριστερά, δεξιά, αριστερά. Όταν το κάνει αυτό ένας σκύλος, η συμπεριφορά συχνά περνά απαρατήρητη ή θεωρείται χαριτωμένη. Φαντάσου όμως να το έκανε αυτό ένας άνθρωπος μπροστά σου, σε έναν πολυσύχναστο πεζόδρομο… Πώς θα σου φαινόταν; Το ίδιο ισχύει και για τον σκύλο που τοποθετεί επανειλημμένα την πατούσα του στο πόδι του κηδεμόνα του. Τυχαίο; Μάλλον όχι. Οι σκύλοι ενεργούν με περισσότερη συνειδητότητα απ’ ό,τι φανταζόμαστε. Κάθε κίνηση μπορεί να κρύβει μήνυμα – αρκεί να μάθουμε να τα «διαβάζουμε» σωστά.
Το πλαίσιο καθορίζει τη σημασία: Δεν υπάρχουν απόλυτες γενικεύσεις. Όταν ένας σκύλος εκδηλώνει μια συμπεριφορά, δεν σημαίνει πάντα το ίδιο.
Για παράδειγμα, όταν ένας σκύλος τινάζεται, αυτό δεν είναι απαραίτητα ένδειξη στρες. Τινάζονται όταν έχουν βραχεί στη βροχή, όταν μόλις βγήκαν από το νερό ή όταν κυλίστηκαν στο γρασίδι. Το ίδιο και με το ξύσιμο. Μπορεί να είναι σημάδι έντασης και να αποτελεί μια μορφή εκτόνωσης – γνωστή και ως συμπεριφορά εκτόνωσης, μια φαινομενικά άσχετη ενέργεια που εκδηλώνει ο σκύλος όταν βρίσκεται σε εσωτερική σύγκρουση ή αμηχανία. Μπορεί όμως και… να τον φαγουρίζει απλά κάτι εκείνη τη στιγμή. Για να ερμηνεύσουμε σωστά τη συμπεριφορά ενός σκύλου, πρέπει πάντα να αξιολογούμε τα συμφραζόμενα: το περιβάλλον, τη στιγμή, τι έχει προηγηθεί, πώς εξελίσσεται η κατάσταση. Κάθε σκύλος είναι μοναδικός. Υπάρχει ο σκύλος που στέκεται μπροστά στον άνθρωπό του θέλοντας να τον περιορίσει. Υπάρχει και εκείνος που κάνει ακριβώς το ίδιο αναζητώντας σωματική επαφή και ασφάλεια. Μόνο αν λάβουμε υπόψη όλα τα στοιχεία μπορούμε να ερμηνεύσουμε σωστά τη συμπεριφορά του σκύλου μας.
Ο σκύλος σου σε “διαβάζει” καλύτερα απ’ όσο νομίζεις… Οι σκύλοι καταλαβαίνουν πολλά περισσότερα για εμάς απ’ ό,τι πιστεύουμε. Αντιλαμβάνονται ποιος είναι σταθερός και σίγουρος – και ποιος δείχνει ανασφάλεια. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να έχουμε επίγνωση όχι μόνο της γλώσσας του σώματός μας, αλλά και της ψυχολογικής μας κατάστασης και της ενέργειας που εκπέμπουμε. Όταν άλλα νιώθουμε και άλλα προσπαθούμε να δείξουμε, ο σκύλος μας το αντιλαμβάνεται αμέσως. Δεν μπορείς να «κρυφτείς» από έναν σκύλο. Οι περισσότεροι άνθρωποι γνωρίζουν ότι πρέπει να είναι ξεκάθαροι στη γλώσσα του σώματος όταν ζητούν από τον σκύλο τους κάτι. Όμως, σημαντικά μηνύματα μεταδίδονται και στο «ενδιάμεσο», χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Μια χαρακτηριστική σκηνή: Ο κηδεμόνας περπατά τον σκύλο του με λουρί. Πλησιάζει άλλο ζευγάρι ανθρώπου-σκύλου. Ο άνθρωπος σφίγγεται, κονταίνει το λουρί, το βλέμμα του πηγαινοέρχεται αγχωμένα. Χωρίς να το καταλάβει, έχει ήδη στείλει μήνυμα: «Πρόσεξε, κάτι συμβαίνει. Εσύ πρέπει να αναλάβεις δράση.» Έτσι, ο σκύλος βγαίνει μπροστά, αναλαμβάνει να «διαχειριστεί» την κατάσταση – και λίγο αργότερα, ο άνθρωπος αναρωτιέται γιατί ο σκύλος του εμφανίζει «επιθετικότητα στο λουρί». Η κατανόηση δεν είναι πολυτέλεια – είναι βασικό κομμάτι της υπεύθυνης σχέσης με τον σκύλο μας Η γλώσσα του σώματος είναι το βασικό μέσο επικοινωνίας του σκύλου μας. Από τη στάση των αυτιών και της ουράς, μέχρι την ένταση στο βλέμμα και τις μικρές εκφράσεις του προσώπου, όλα δίνουν πληροφορίες για τη συναισθηματική του κατάσταση. Δεν είναι τυχαίο αν η ουρά είναι σηκωμένη ή κατεβασμένη, αν τα αυτιά είναι μπροστά ή πίσω, αν τα μάτια είναι μεγάλα ή μισόκλειστα. Όλα αυτά, μέσα στο σωστό πλαίσιο, μας λένε τι νιώθει και τι χρειάζεται εκείνη τη στιγμή. Το να μπορούμε να αποκωδικοποιούμε αυτά τα σήματα δεν είναι πολυτέλεια – είναι προϋπόθεση για μια συμβίωση με ασφάλεια, σεβασμό και εμπιστοσύνη. Όσο καλύτερα κατανοούμε τη γλώσσα του σκύλου μας, τόσο καλύτερα αντιλαμβανόμαστε τις ανάγκες του, προβλέπουμε τη συμπεριφορά του και αποφεύγουμε παρεξηγήσεις και επικίνδυνες καταστάσεις. Η κατανόηση είναι η βάση για μια ισχυρή σχέση, με εμπιστοσύνη, συνεργασία και αμοιβαία ασφάλεια. Μόνο έτσι μπορούμε να γίνουμε για τον σκύλο μας το πρόσωπο που τον καθοδηγεί με ηρεμία και σιγουριά. Το άτομο που ακολουθεί από επιλογή.