Συχνά ακούμε την έκφραση ότι «τα κατοικίδια ζώα ζουν στο παρόν», αλλά όποιος είναι κηδεμόνας σκύλου ή γάτας θα σας πει ότι έχουν βιώσει περιστατικά που αντικρούουν αυτή τη δήλωση.
Γράφει ο Δημήτρης Αϊβαλιώτης. Ευχαριστούμε το diagnovet.gr για την παραχώρηση του άρθρου
Δεν είναι λίγες οι ιστορίες με γάτες οι οποίες χάθηκαν και τελικά βρήκαν το δρόμο να επιστρέψουν σπίτι τους ακόμα και χρόνια αργότερα ή σκύλοι οι οποίοι έχουν θάψει κόκαλα στην αυλή και είναι ικανοί να τα ξεθάψουν ακόμα και μήνες μετά. Όλα αυτά τα περιστατικά υποδεικνύουν ότι τα κατοικίδια διαθέτουν καλή μνήμη και όχι μόνο βραχυπρόθεσμη.
Όπως οι άνθρωποι, έτσι και ο σκύλος και η γάτα μπορούν να αποθηκεύσουν μία σειρά από αναμνήσεις. Ο σκύλος και η γάτα έχουν διαφορετικού τύπου μνήμες, όπως και ο άνθρωπος. Διαθέτουν χωρική μνήμη, με την οποία έχουν την ικανότητα να θυμούνται πού εντοπίζονται διάφορα πράγματα, βραχυπρόθεσμη μνήμη και μακροπρόθεσμη μνήμη, αναφέρει ο Dr. Brian Hare, αναπληρωτής καθηγητής εξελικτικής ανθρωπολογίας του πανεπιστημίου Duke στο Durham, της βόρειας Carolina. Ο κτηνίατρος Dr. Jeff Werber προσθέτει ότι τα κατοικίδια είναι ικανά να αποθηκεύουν διάφορα είδη αναμνήσεων από μικρά πράγματα, όπως να εντοπίζουν το μπολ της τροφής τους, έως και την αναγνώριση ανθρώπων ή περιοχών που έχουν να δουν αρκετά χρόνια.
Βραχυπρόθεσμη vs Μακροπρόθεσμη μνήμη
Σύμφωνα με τον Hare, η βραχυπρόθεσμη μνήμη ή «μνήμη εργασίας» είναι ένα είδος μνήμης που επιτρέπει στους ανθρώπους να κρατούν στο μυαλό τους πληροφορίες, όπως ένας αριθμός τηλεφώνου, για μερικά λεπτά και να το διαχειρίζονται διανοητικά. Αυτό μπορεί να ακούγεται απλό αλλά η «μνήμη εργασίας» είναι ζωτικής σημασίας για κάθε είδους επίλυση προβλημάτων και έχει συσχετιστεί με δεξιότητες στην εκμάθηση, στα μαθηματικά, στην ανάγνωση και στη κατανόηση μίας γλώσσας. Οι ερευνητές βρήκαν μάλιστα κάποιες αποδείξεις ότι στα παιδιά η «μνήμη εργασίας» είναι καλύτερος προγνωστικός δείκτης για την ακαδημαϊκή επιτυχία από ό,τι το IQ. Από την άλλη πλευρά, οι μακροπρόθεσμες μνήμες αποθηκεύονται στον εγκέφαλο και μπορούν να ανακτηθούν κατά βούληση, όπως οι αναμνήσεις από την παιδική ηλικία ή αυτό που κάναμε την περασμένη εβδομάδα ή το περασμένο έτος. Οι μακροπροθεσμες μνήμες δεν «ξεθωριάζουν», δηλαδή, μπορεί να θυμόμαστε κάτι που μας συνέβη πριν από πολλά χρόνια καλύτερα από ό,τι θυμόμαστε τι κάναμε χθες. Με λίγα λόγια, όπως αναφέρει και ο Bruce Kornreich -αναπληρωτής διευθυντής του Κέντρου Υγείας Cornell Feline Health Center στην Ithaca της Νέας Υόρκης-, οποιαδήποτε βραχυπρόθεσμη μνήμη μεταξύ 5 και 30 δευτερολέπτων και η μακροπρόθεσμη μνήμη μπορεί να διατηρηθούν αναλλοίωτες σχεδόν για πάντα.
Η μακροπρόθεσμη μνήμη στα κατοικίδια ζώα
Η Dr. Jenna Sansolo, συνεργάτης κτηνίατρος στο Ardsley Veterinary Associates στο Ardsley της Νέας Υόρκης, αναφέρει ότι υπάρχουν πολλά παραδείγματα γάτων και σκύλων που έχουν μακροπρόθεσμη μνήμη τόσο σε μελέτες όσο και σε γεγονότα της καθημερινότητας. Για παράδειγμα, όταν οι κηδεμόνες ζώων συντροφιάς πηγαίνουν διακοπές και επιστρέφουν, τα κατοικίδιά τους παρουσιάζουν τόσο ενθουσιασμό όσο και ένα παιδί που έχει να δει τους γονείς του για το αντίστοιχο χρονικό διάστημα. Άλλα παραδείγματα είναι τα αμέτρητα βίντεο που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο με τις αντιδράσεις σκύλων όταν επιστρέφει το αφεντικό τους από τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις. Ακόμη, ζώα τα οποία έχουν κακοποιηθεί ή δε ζούσαν και στις καλύτερες συνθήκες, μπορούν επίσης να δείξουν μακροπρόθεσμη μνήμη. Δεν είναι λίγα τα περιστατικά με ζώα που φοβούνται, για παράδειγμα, ψηλούς ανθρώπους, καπέλα ή συγκεκριμένους θορύβους κ.λπ. τα οποία σχετίζονται με κάποια άσχημη εμπειρία που είχαν στο μακρινό παρελθόν.
Η Laurie Santos, διευθύντρια του Comparative Cognition Laboratory και του Canine Cognition Center στο Yale του New Haven, στο Connecticut υποδεικνύει ότι όταν σκεφτόμαστε τη μακροπρόθεσμη μνήμη στα κατοικίδια ζώα, αναφερόμαστε συχνά σε «επεισοδιακή» μνήμη, δηλαδή την ανάμνηση συγκεκριμένων γεγονότων που έχουν συμβεί εδώ και αρκετό καιρό. Προσθέτει, ότι ενώ το θέμα δεν έχει μελετηθεί εκτενώς, εκείνη και οι συνάδελφοί της έχουν συναντήσει περιστατικά με ζώα που διαθέτουν «επεισοδιακή» μνήμη.
Για παράδειγμα, οι σκύλοι μπορούν να θυμούνται πού και τι είδους τρόφιμα ήταν κρυμμένα για μεγάλο χρονικό διάστημα, υποδεικνύοντας έτσι ότι μπορούν να εντοπίζουν κάποιες πληροφορίες σχετικά με το πώς και πού ήταν κρυμμένα τα τρόφιμα. Υπάρχουν, επίσης, στοιχεία που αποδεικνύουν ότι τοι σκύλοι συμπεριφέρονται διαφορετικά όταν οι ιδιοκτήτες λείπουν για μεγάλο χρονικό διάστημα και αλλιώς όταν λείπουν για σύντομο χρονικό διάστημα, γεγονός που υποδηλώνει ότι ίσως τα κατοικίδια ζώα έχουν την ικανότητα να θυμούνται πόσο καιρό λείπει ο κηδεμόνας τους.
Τι πυροδοτεί το σχηματισμό αναμνήσεων στα κατοικίδια ζώα;
Ενώ τα κατοικίδια ζώα μπορούν να σχηματίσουν αναμνήσεις για μία ποικιλία περιστατικών, εμπειρογνώμονες υποπτεύονται ότι εξαιρετικά θετικές ή/και αρνητικές εμπειρίες είναι αυτές τις οποίες συγκρατούν περισσότερο. Η Claudia Fugazza, του τμήματος ηθολογίας στο Πανεπιστήμιο Eotvos Lorand στη Βουδαπέστη αναφέρει ότι σημαντικά γεγονότα, όπως αυτά που σχετίζονται με τη διατροφή, την επιβίωση και γεγονότα που έχουν συναισθηματικό αντίκτυπο, είναι πιο πιθανό να αποθηκευτούν στη μακροπρόθεσμη μνήμη. Η Dr. Veronica Cruz Balser, κτηνίατρος στο Metropolitan Veterinary Center συμφωνεί με τη δήλωση του Weber ότι μνήμες, όπως αναφέρθηκαν παραπάνω, έχουν τη δύναμη να επηρεάσουν τη συμπεριφορά ενός κατοικίδιου ακόμη και για το υπόλοιπο της ζωή του, ενώ η ίδια προσθέτει ότι ο σκύλος της, Τony, ενώ βρισκόντουσαν γύρω από μία φωτιά, ξαφνικά πετάχτηκε φλόγα προς το μέρος του και από τότε ο Τony δεν πλησιάζει κοντά σε φωτιά.
Πόσο μακριά στο παρελθόν μπορούν να θυμούνται οι σκύλοι και οι γάτες;
Το θέμα δεν έχει μελετηθεί εκτεταμένα, ωστόσο, πολλοί ειδικοί έχουν τις δικές τους θεωρίες. Η γενική συναίνεση είναι ότι αυτό βασίζεται κατά πολύ στο βαθμό επίπτωσης του περιστατικού που οδήγησε αρχικά στη δημιουργία της ανάμνησης στο σκύλο ή τη γάτα. Η φθορά της μνήμης εξαρτάται από πολλές μεταβλητές, όπως ο τύπος μνήμης που χρησιμοποιείται για την αποθήκευση των πληροφοριών, η σημασία της μνήμης και το συναισθηματικό της σθένος (η δύναμη ενός θετικού ή αρνητικού συναισθήματος). Σημαντικές πληροφορίες και μνήμες με συναισθηματικό περιεχόμενο τείνουν να απομνημονεύονται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Οι σκύλοι ή οι γάτες έχουν καλύτερη μνήμη;
Μελέτες δείχνουν ότι οι σκύλοι υπερέχουν από τις γάτες, όταν πρόκειται για ικανότητες βραχυπρόθεσμης μνήμης. Αυτό οδηγεί τους ειδικούς, όπως ο Kornreich, να πιστεύουν ότι το ίδιο θα ισχύει και για τις μακροχρόνιες μνήμες, διότι πιθανά ο μηχανισμός αποθήκευσής τους είναι ο ίδιος. Η Monique Udell, επίκουρη καθηγήτρια ζωικών και δασικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Όρεγκον, επισημαίνει ότι μία νέα έρευνα εξετάζει ειδικά τις ξεθωριασμένες αναμνήσεις στα κατοικίδια ζώα. Ενώ οι γάτες και οι σκύλοι έχουν μακροπρόθεσμη μνήμη, η ένταση και η ακρίβεια αυτών των αναμνήσεων μπορεί να μειωθεί με την πάροδο του χρόνου, όπως συμβαίνει και στον άνθρωπο. Βέβαια, έχουμε ακόμη πολλά να μάθουμε για τους τύπους πληροφοριών που διατηρούν τα ζώα για μεγάλες χρονικές περιόδους, αλλά η πρόσφατη έρευνα σχετικά με τη μείωση της μνήμης λόγω ηλικίας και την άνοια σε σκύλους μπορεί να ρίξει φως σε ορισμένα από αυτά τα ερωτήματα, τόσο σε υγιείς σκύλους όσο και σε σκύλους που πάσχουν από απώλεια μνήμης.
Ο Kornreich επισημαίνει ένα ενδιαφέρον γεγονός: Ορισμένες μελέτες υποδεικνύουν ότι οι γάτες δεν φαίνεται να έχουν τόσο μεγάλο πρόβλημα με τη απώλεια μνήμης όσο έχουν οι σκύλοι. Στους ανθρώπους, οι ειδικές μαθησιακές ικανότητες επηρεάζονται με την πάροδο της ηλικίας, κάτι το οποίο δε φαίνεται να συμβαίνει τόσο έντονα στις γάτες.
Ο ρόλος των κηδεμόνων στη μνήμη των ζώων συντροφιάς
Ενώ τα κατοικίδια ζώα μαθαίνουν συνεχώς καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, σχηματίζουν τις πιο σημαντικές εντυπώσεις τις πρώτες ημέρες.
Σύμφωνα με την Dr. Kersti Seksel, ειδικευμένη στη συμπεριφορά των ζώων στο Sydney Animal Behavior Service στην Αυστραλία, στα κουτάβια και τα γατάκια υπάρχει μία περίοδος νωρίς στη ζωή τους όπου μαθαίνουν γρήγορα για πολλά πράγματα στον κόσμο. Οι αναμνήσεις που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται για το υπόλοιπο της ζωής τους. Επομένως, είναι πολύ σημαντικό τα ζώα να κοινωνικοποιούνται και να λαμβάνουν την κατάλληλη εκπαίδευση και προετοιμασία που χρειάζονται κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
Οι κηδεμόνες των κατοικίδιων ζώων μπορούν να βοηθήσουν τον σκύλο ή τη γάτα τους να μετατρέψει μία πιθανά αρνητική μακροπρόθεσμη μνήμη σε θετική, προσθέτει ο Cruz Balser.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η συμπεριφορά του ιδιοκτήτη στο κτηνιατρείο και στην αντίδρασή του στο άγχος του μικρού του φίλου.
Εάν φοβούνται και είναι ανήσυχοι, τότε η μνήμη του κτιρίου, η μυρωδιά και οι άνθρωποι σε αυτό το κτίριο θα είναι πάντα τρομακτικοί για το ζώο.
Για το λόγο αυτό, ο Cruz Balser ενθαρρύνει τους ανθρώπους να επισκέπτονται περιοδικά το κτηνιατρείο, όπου τα κατοικίδια θα λαμβάνουν κάποια λιχουδιά ή χάδια, χωρίς να γίνεται κάποια εξέταση στο ζωάκι. Με αυτόν τον τρόπο, θα αποκτά και θετικές αναμνήσεις από τον συγκεκριμένο χώρο, με αποτέλεσμα την επόμενη φορά που θα επισκεφτεί τον κτηνίατρο για κάποια εξέταση δεν θα είναι τόσο τρομοκρατημένο.
