Γράφει η Ευδοκία Νικολαΐδου – MSc, Ψυχολόγος Α.Π.Θ. | Ψυχοθεραπεύτρια
Δουλεύοντας αρκετά χρόνια με ηλικιωμένους, έχω παρατηρήσει την ιδιαίτερη σχέση
που αναπτύσσουν με τα ζώα συντροφιάς. Οι ηλικιωμένοι διανύουν μία ευαίσθητη και, παράλληλα, παρεξηγημένη ηλικιακή περίοδο. Οι ανάγκες τους πολλές. Ανάγκη για φροντίδα λόγω συχνών προβλημάτων υγείας, ανάγκη για κοινωνικοποίηση, ανάγκη για συντροφιά, ανάγκη για ψυχαγωγία, ανάγκη για χαλάρωση… Πόσες, όμως, από αυτές τις ανάγκες, τελικά, καταφέρνουν οι ίδιοι να ικανοποιήσουν;
Πόσο οι κοντινοί τους άνθρωποι τις κατανοούν και πόσο συμβάλλουν στο να βοηθήσουν τον ηλικιωμένο να τις ικανοποιήσει; Αρκετές είναι οι περιπτώσεις, στις οποίες οι βαθύτερες ανάγκες παραμερίζονται και πραγματώνονται μονάχα εκείνες των πρακτικών ζητημάτων της καθημερινότητας και των θεμάτων υγείας. Υπάρχουν ισχυρά κοινωνικά στερεότυπα που συνοδεύουν την ηλικιακή αυτή ομάδα, όπως οι φράσεις «Δεν έχει ανάγκη», «Την έζησε τη ζωή του», «Δεν είναι για την ηλικία τους αυτά» κ.ά. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι όλοι οι ηλικιωμένοι συνεχίζουν να είναι ένας ενεργός πληθυσμός με τις ίδιες ανάγκες και δικαιώματα.
Η συμβολή ενός κατοικίδιου και η συγκατοίκηση με έναν άνθρωπο προχωρημένης ηλικίας έχει φανεί μέσα από μελέτες να διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο. Τα οφέλη μέσα από αυτή τη συμβίωση είναι πολλά, τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά. Μία συντροφιά που σίγουρα δεν έρχεται να καλύψει την τυχόν ανθρώπινη παραμέληση ή απουσία, αλλά τουλάχιστον να συμβάλλει στη ζωή του με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Ποιες είναι, λοιπόν, οι ανάγκες που μπορούν να ικανοποιηθούν από την ύπαρξη και μόνο ενός σκύλου ή μιας γάτας ή ακόμη και ενός καναρινιού;
Ένα από τα βασικά οφέλη που προσφέρουν τα ζώα συντροφιάς είναι ότι συμβάλλουν στην ευημερία των ηλικιωμένων. Πρόκειται για μία σταθερή παρουσία μέσα στο σπίτι και μία μόνιμη συντροφιά. Είναι γνωστό πως το αίσθημα της μοναξιάς είναι έντονο σε αυτή την ηλικία. Επομένως, η παρέα και η τρυφερότητα που προσφέρει ένας σκύλος ή μία γάτα λειτουργεί ως βάλσαμο στην ψυχή του ανθρώπου. Δεν θα ξεχάσω την κυρία Ελένη, η οποία ζούσε μόνη της έχοντας έντονο το συναίσθημα της μοναξιάς έπειτα από το θάνατο του συζύγου της. Η απάντηση στη μοναξιά της δεν άργησε να έρθει. Η εγγονή της σκέφτηκε να της χαρίσει μία γάτα. Έκτοτε η κυρία Ελένη απέκτησε ξανά νόημα, έχοντας μία μόνιμη συντροφιά και περνώντας ατελείωτες ώρες με την αγαπημένη της συγκάτοικο.
Πολλές φορές τα παιχνίδια μαζί τους και η αλληλεπίδραση μπορεί να εγείρουν συναισθήματα χαράς, ευεξίας, γέλιου με αποτέλεσμα να αποφορτίζουν τους ηλικιωμένους από αισθήματα μελαγχολίας, πόνου, στεναχώριας, άγχους και θλίψης. Έχει παρατηρηθεί ότι ο χρόνος που περνούν μαζί τους είναι δημιουργικός και ευχάριστος, καθώς οι ηλικιωμένοι συχνά συνομιλούν με το κατοικίδιό τους σαν ένα μέλος της οικογένειας και εκφράζουν σε αυτά βαθύτερες σκέψεις που τους απασχολούν. Ένας πιστός και τέλειος ακροατής που βρίσκεται εκεί ως παρουσία, χωρίς να παρεμβαίνει και χωρίς να κρίνει. Πολλοί είναι εκείνοι που αναφέρουν ότι μονάχα η παρουσία δίπλα τους ή και το χάιδεμα, αρκεί για να τους προσφέρει στιγμές χαλάρωσης και να τους ανακουφίσει από τους πόνους και τα βαριά συναισθήματα.
Ένα ευαίσθητο σημείο για τους ηλικιωμένους είναι η αίσθηση να νιώθουν χρήσιμοι και ότι είναι ικανοί να προσφέρουν. Είναι σημαντικό να αισθάνονται ενεργά μέλη και πως δεν ανήκουν στην «ξεχασμένη» πλέον γενιά, όταν οι γύρω τους έχουν μεγαλώσει και δεν τους έχουν πια ανάγκη. Η έγνοια και η φροντίδα ενός κατοικίδιου συμβάλλει στην ενίσχυση εκείνης της πλευράς του εαυτού που θέλει να αισθάνεται ότι «Μπορώ να τα καταφέρω… Κάποιος με έχει ανάγκη και χρειάζεται τη φροντίδα μου».
Θυμάμαι χαρακτηριστικά το παράδειγμα της κυρίας Αντιγόνης, μίας γυναίκας που γνώρισε την κακουχία και τη στέρηση του πολέμου, πάντα να ξεχωρίζει φαγητό από τη μερίδα στο πιάτο της, προκειμένου να ταΐσει τα πουλιά και τα αδέσποτα. Όταν μιλάει για αυτά, αναφέρεται με τόση αγάπη και καλοσύνη και το πρόσωπό της φωτίζει. Αφού, πλέον, δεν έχει στόματα να θρέψει, συνεχίζει να δίνει νόημα στη ζωή της μέσα από την έγνοιά της για τα ζώα. Σημασία για την κυρία Αντιγόνη έχει να μην στερηθούν εκείνα, αυτά που η ίδια στερήθηκε ως παιδί.
Στις περιπτώσεις που το κατοικίδιο είναι ένας σκύλος, τότε για την καλύτερη φροντίδα του απαιτείται να ενταχθεί στην καθημερινότητα του ηλικιωμένου και το περπάτημα. Αυτό λειτουργεί ως μία καλή αφορμή για τον ηλικιωμένο προκειμένου να βγει από το σπίτι, να κοινωνικοποιηθεί και να διατηρήσει μια ήπια σωματική άσκηση. Ο συνδυασμός της σωματικής άσκησης και των θετικών συναισθημάτων ασκεί θετική επίδραση στη σωματική κατάσταση, καθώς ωφελείται το καρδιαγγειακό σύστημα, η αρτηριακή πίεση, το αναπνευστικό, το ανοσοποιητικό και οι αρθρώσεις.
Η σχέση που δημιουργείται μεταξύ τους είναι αμοιβαία. Τα ζώα συντροφιάς είναι μία παρέα με πλήρη αποδοχή, αγάπη άνευ όρων και ενσυναίσθηση προς τον άνθρωπο που τα φροντίζει. Πρόκειται για μία αμφίδρομη σχέση εμπιστοσύνης και προστασίας, ενισχύοντας στον ηλικιωμένο το αίσθημα της ασφάλειας. Ένας σκύλος ή μία γάτα είναι σαν ένας «φρουρός» που βρίσκεται διαρκώς σε εγρήγορση για κάποιον και για κάτι που μπορεί να διαταράξει την ισορροπία και την ασφάλεια τόσο του συγκατοίκου του όσο και του σπιτιού.
Επίσης τα ζώα έχουν την ικανότητα να αντιλαμβάνονται την ευαλωτότητα του συγκατοίκου τους λόγω της προχωρημένης ηλικίας και των προβλημάτων υγείας, με αποτέλεσμα πολλές φορές να γίνονται προστατευτικοί απέναντί τους. Όλα αυτά τα ευεργετικά οφέλη έχουν αποδειχθεί με πολλές έρευνες τα τελευταία χρόνια και σίγουρα δεν χρήζουν αμφιβολίας και αμφισβήτησης.
Ωστόσο από την πλευρά του ηλικιωμένου χρειάζεται να αξιολογηθούν ορισμένες προϋποθέσεις και συνθήκες, που να συνηγορούν στην ομαλή και στην εφικτή συμβίωσή τους. Κάθε άνθρωπος και κάθε ζώο είναι ξεχωριστό. Επομένως, είναι απαραίτητο πριν οποιαδήποτε απόφαση για τη συνύπαρξη ενός ηλικιωμένου με ένα ζώο συντροφιάς, να ληφθούν υπόψη ορισμένοι παράγοντες. Ποιες είναι οι ανάγκες του ηλικιωμένου και ποιες του ζώου που θα συμβιώσει μαζί του; Ποιες είναι οι προηγούμενες εμπειρίες του ανθρώπου με τα ζώα; Πόσο τα αγαπάει και πόσο θα ήθελε να το έχει ως συντροφιά; Με τι θα μπορούσε να συμβιώσει καλύτερα και θα μπορούσε να αναλάβει τη φροντίδα του (π.χ. γάτα, σκυλάκι, καναρίνι); Η κατάσταση της υγείας του επιτρέπει μία τέτοια συμβίωση;
Αν οι περισσότερες απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα υποστηρίζουν αυτή τη συγκατοίκηση, τότε να είστε σίγουροι πως μία νέα φιλία ανοίγεται μπροστά σας!
